De baas wordt gek

Twee op drie leidinggevenden vertonen symptomen van neurosen. Dat is sneu voor hen, hun gezin en vooral hun personeel. Het is zelfs rampzalig voor het bedrijf : omzet en rendement liggen bedroevend laag.

Uit een studie van de gerenommeerde Duitse Kienbaum Akademie blijkt dat ongeveer 30 % van de leidinggevenden tekenen van lichte neurosen vertoont. In dat stadium wordt de taak als leidinggevende nog niet duidelijk bedreigd, ook al daalt de effectiviteit tot een alarmerend peil. Als de stress nog toeneemt, dreigt het neurotische arsenaal helemaal tot uitbarsting te komen. Iets meer dan een derde deel van de ondervraagde managers krijgt de diagnose gemiddeld neurotisch opgekleefd. Ze verraden zich onder meer door op de vragenformulieren van de enquête uitspraken te onderstrepen als “Waardeloos leven behoort te worden vernietigd.” Bij één procent van de managers stelden de onderzoekers een zware neurose vast.

DE VW-SOAP.

Met de resultaten van dit opzienbarende onderzoek openen de Duitse psychologen Jürgen Hesse en Hans Schrader hun al even spraakmakende boek De tol van de carrière. De twee veertigers noemen psychische problemen bij managers het laatste taboe in het Westen. Het duo verwierf eerder faam met boeken die de link leggen tussen psychologie en bedrijfsleven. Hun sporen verdienden ze hoofdzakelijk met werken over de loopbaan (zoals Oorlog op kantoor) en de begeleiding van werkzoekenden.

Gelukkig zien de auteurs zelf in dat hun bevindingen prompt weggelachen worden door het bedrijfsleven. Zolang er geen harde cijfers op tafel komen, kijken managers en aandeelhouders eensgezind de andere kant op. Juist daarom grijpen Hesse en Schrader dankbaar de Kienbaum-studie aan. De psychologische stoornissen blijken immers funest voor de balans. Bedrijven met vele neurotici in leidinggevende functies bereiken gemiddeld een rendement van 2,7 %. Bij andere ondernemingen loopt die score vlot op tot 8,6 %. De kloof komt eveneens tot uiting in het kapitaalrendement. Bij neurotici bedraagt het gemiddeld 2,4 %, bij anderen 7,3 %.

De Kienbaum-onderzoekers peilden ook de tijdsspanne die nieuwe producten nodig hebben om winstgevend te worden. Bij firma’s met neurotische leidinggevenden duurt het 58 maanden voor de rode cijfers vervangen worden door zwarte, bij andere 37 maanden.

De conclusie dringt zich al onmiddellijk op : hoe minder neurotisch de managers, hoe succesvoller de onderneming. Hesse en Schrader voegen eraan toe dat ze geen reden zien waarom dat principe beperkt zou blijven tot Duitsland. De onderzoeken en voorbeelden komen wel uit hun Germaanse achtertuin. Daarbij valt onder meer een genadeloos portret van VW-oppergaai Ferdinand Piëch, kleinzoon van de legendarische vader van de Kever,Ferdinand Porsche, op. De carrière-kroniek van Piëch, zijn karakter en de talloze slachtoffers die daarbij vallen, roepen koude rillingen op. (Of ziet u er gewoon de situatie in uw eigen bedrijf in weerspiegeld ?)

FAMILIE.

Uitgaande van de Kienbaum-studie en eigen onderzoek stellen Hesse en Schrader drie hoofdvragen. Hoe uiten de neurosen zich ? Waarom gedragen chefs zich zo verkrampt ? En hoe zijn ze geworden wat ze nu zijn ?

Niet toevallig wordt bij het ontluisterende Piëch-portret ook zijn familie beschreven. De meeste managers en vrijwel alle managers met neurotisch gedrag stammen uit een autoritair, liefdeloos en spartaans gezin. Die vaststelling kan ook vanuit een ander standpunt bekeken worden : telgen uit hardvochtige gezinnen hebben veel meer kans om het tot (top)manager te schoppen.

Kom je uit een minzame familie, maak je weliswaar slechts een waterkansje, maar echt uitgeteld ben je nog niet. Ook wie vreselijk bang is om weggedrukt te worden door collega’s van min of meer gelijk niveau, kan zich daaraan optrekken. De angst en de verbetenheid om dat niet te laten gebeuren, doen niet zelden een streberig, bazig en meedogenloos gedrag ontkiemen. Als we ons niet in de groep kunnen handhaven, gaan we er beter bovenop staan.

Een eenduidig, alles verklarend antwoord is er echter niet, geven de auteurs toe. Ze zien veeleer een mozaïek van oorzaken en verborgen drijfveren. De zin voor verlies aan contact met de werkelijkheid verhoogt het risico op neurotisch gedrag en falen alleen maar. Door al die stoornissen koppig te blijven ontkennen, zitten er nu zovele knoeiers, fraudeurs en verslaafden op een bedrijfstroon, aldus Hesse en Schrader. Het gevolg overstijgt de persoonlijke tragedie : aangevreten concurrentiekracht, belabberde economie en massale werkloosheid. En een naargeestige maatschappij.

LUC DE DECKER

Jürgen Hesse & Hans Schrader, De tol van de carrière. Elmar, 239 blz., 690 fr.