De baas is gek (maar dat is niet erg)

Hebzucht, afgunst, machtsgeilheid – niets menselijks is de topmanager vreemd. Manfred Kets de Vries brengt inzicht in leiderschap.

Toen de dochter van Forrest Mars er niet in slaagde de eerste plaats te veroveren in een dressuurwedstrijd, nam de puissant rijke eigenaar van het snoepimperium haar haar pony af. Forrest, die een fortuin vergaarde met onder meer Mars, Snickers en Uncle Ben’s, hanteerde thuis dezelfde onverbiddelijke stijl van leidinggeven als in zijn bedrijf. Hij blafte én beet: de geringste fout lokte woedeaanvallen uit en werknemers konden op elk moment de laan worden uitgestuurd. Een slechte afdruk van het logo op een enkele M&M leidde tot de vernietiging van miljoenen snoepjes. Als hij door de fabriek trok en een foutje ontdekte, begon hij met dozen chocolade te gooien. Bestuurders van de afdeling diervoeders moesten hun product proeven bij wijze van systematische kwaliteitscontrole.

Dergelijke kleurrijke managers vinden we bij de vleet in Wat leiders drijft, de jongste turf van Manfred Kets de Vries (1942). Ook nu leverde de Nederlandse managementgoeroe een atypisch businessboek af. In plaats van zich te concentreren op organisatorische ezelsbruggetjes of strategische spitsvondigheden, pakt Kets de Vries als vanouds uit met gedragsstudies. Zo wordt zijn gelaagde achtergrond duidelijk: hij studeerde economie in Amsterdam, haalde een MBA aan Harvard en werd psychoanalyticus in Canada. Sinds 1987 is hij hoogleraar Leiderschap aan managementschool Insead in het Franse Fontainebleau.

In zijn nieuwe boek voert Kets de Vries ons binnen in het innerlijke theater van de leiders. Via hun grote en kleine kantjes laten ze zich catalogiseren volgens persoonlijkheidstypes, syndromen en gedragsstoornissen. Forrest Mars, bijvoorbeeld, vinden we bij de paranoïde leiders. Die blik in de geest is niet gratuit: de persoonlijkheid en de neurosen worden weerspiegeld in het bedrijf. Bij Mars was dat wel zeer duidelijk: “Forrest Mars sr., die aan het hoofd van een bedrijf stond dat zo potdicht zit, dat vrijwel niemand de precieze omzetcijfers kent, leidde een organisatie die werd gekenmerkt door een grove, grillige, paranoïde en heimelijke bedrijfscultuur.”

De kleine kantjes van grote leiders hoeven niet noodzakelijk rampzalig te zijn. Een topmanager is zelfs gebaat bij een flinke scheut narcisme. Maar hij moet wel beseffen wat er in zijn hoofd omgaat. Hij moet weten waarom de logica niet altijd zegeviert. Inzicht in het gedrag is nodig om het in goede banen te leiden. Kortom, de baas is gek, maar dat is lang niet altijd zo erg. Hoe die bijsturing verloopt, is het onderwerp van het tweede en derde luik van dit boek. Eerst komen de managers aan de beurt, ten slotte laat Kets de Vries zijn licht schijnen op de psychologische dynamiek van groepen en organisaties. Ondertussen toont hij almaar duidelijker aan dat emotionele intelligentie een hoofdrol wegkaapt in bedrijven die in de eenentwintigste eeuw succes willen boeken. Zonder een hoog EQ geen hoge winst…

Manfred Kets de Vries, Wat leiders drijft. Nieuwezijds, 364 blz., 29,95 euro.

Luc De Decker