De assertiviteit van China stelt de eenheid van de Zuidoost-Aziatische club op de proef, maar tot een breuk komt het niet.
In augustus 1967 vormden vijf landen de Association of South-East Asian Nations, of Asean. Indonesië, Maleisië, de Filipijnen, Singapore en Thailand hadden weinig gemeen. Indonesië was tot kort daarvoor zelfs verwikkeld in een nooit officieel verklaarde oorlog tegen Maleisië in de jungle van Borneo. Niettemin bracht een existentiële dreiging hen samen: het door de sovjets gesteunde communisme dat geëxporteerd werd uit Vietnam.
Vijftig jaar later heeft Asean dubbel zoveel leden – Vietnam, Brunei, Cambodja, Laos en Myanmar zijn erbij gekomen- en is het met een totale bevolking van 625 miljoen groter dan de Europese Unie. Toenemende welvaart en de opkomst van een middenklasse kunnen we toejuichen. In zijn herdenkingsjaar wordt Asean evenwel geconfronteerd met een nieuwe existentiële uitdaging, die de associatie dreigt uit elkaar te doen spatten, nu ze verplicht wordt partij te kiezen in de toenemende rivaliteit tussen de supermogendheden China en Amerika. Sommigen voorspellen dat het tot de verdwijning van Asean zal leiden. Maar de regionale club zal zich verder een weg banen en sterker uit het jaar komen. Noem het de Asean-manier.
Consensus
Begin 2017 ziet het er niet gunstig uit nu onder president Trump het Amerikaanse engagement tegenover de regio in twijfel getrokken wordt en het beleid van verschillende leden achteruitgaat. In Thailand graaft de junta, die in 2014 een democratische regering aan de deur zette, zich voor lange tijd in. Ze gaat achter al wie een afkeer heeft van de kroonprins Vajiralongkorn aan, die binnenkort de troon bestijgt na de dood van zijn vader koning Bhumibol Adulyadej in oktober. De Maleise premier Najib Razak is verwikkeld in een financieel schandaal en zal met harde hand optreden voor de algemene verkiezingen in 2018. In de Filipijnen – die in 2017 het roterende voorzitterschap van Asean waarnemen – dreigt onder de heetgebakerde president Rodrigo Duterte een kruistocht van verontruste burgers tegen de drugsdealers de hele samenleving mee te zuigen.
Maar die misbruiken kunnen Asean geen barst schelen. De Asean-manier legt de nadruk op samenhorigheid, orde en burgerzin onder de leden – en vooral een afspraak om het niet oneens te zijn. Dat is de veelgeprezen consensus, die bereikt wordt door een oogje dicht te knijpen voor het gedrag van regimes. Elke andere aanpak zou tot een breuk leiden. Ook de besluitvorming wordt bij consensus geregeld. Dat betekent dat vooruitgegaan wordt met de snelheid van de traagste. Aan de ene kant zou Asean zich ertoe kunnen verbinden te evolueren naar integratie in de stijl van de Eurpose Unie, maar aan de andere kant zou u op een echte gemeenschappelijke markt kunnen wachten tot sint-juttemis.
Chinese zoete woordjes
De ommezwaai naar autoritaire regimes in Thailand, Maleisië en de Filipijnen maakt die landen vatbaar voor Chinese zoete woordjes die de club dreigen op te splitsen. Het gaat over de Zuid-Chinese Zee, waar de Chinese expansie-eisen en de aanspraken van Brunei, Maleisië, de Filipijnen en Vietnam elkaar overlappen. De territoriale eisen van China kregen een juridische klap in 2016 toen het internationaal gerechtshof in Den Haag oordeelde dat ze volgens het zeerecht ongeoorloofd zijn. China verwierp het vonnis en heeft druk gezet op de zwakkere Asean-leden om hetzelfde te doen. De associatie had dan ook moeite om een consensus te bereiken over de kwestie.
En dus zal in het gedenkjaar een poging gedaan worden om zich te verenigen rond een nieuwe, steviger consensus dat China geen spelbreker mag zijn voor Asean. Deze keer zullen niet de slappe ministers van Buitenlandse Zaken, maar de nationale leiders er zich mee bezighouden, te beginnen met Lee Hsien Loong, de premier van Singapore. Zelfs Duterte verbaast de sceptici door tot het initiatief toe te treden omdat China in 2017 opnieuw beginnen te bouwen is op betwiste riffen, wat een einde zal maken aan de liefde voor China.
Dan is er alleen nog Hun Sen, de ouder wordende sterke man van Cambodja. In eigen huis is hij een schurk die zijn Chinese maatjes toelaat zijn land te plunderen. Maar hij is nog altijd gevoelig voor vleierij en andere Asean-leiders vertellen hem dat zijn grootste moment nog moet komen als hij Asean van de ondergang redt. En dus krijgt de organisatie haar praalvertoning en haar festiviteiten voor haar 50ste verjaardag. Het gemeenschappelijk communiqué na de volgende top zal China verbazen door zijn barsheid. Het land zal op de tanden moeten bijten of bekeken worden als de grote spelbreker.
De auteur is Banyan-columnist van The Economist.
Dominic Ziegler
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier