De arrogante muziekinspecteur neemt lessen in vriendelijkheid

De naam Sabam roept bij veel winkeliers en café-uitbaters nog steeds knarsetandend ongenoegen op. Toch heeft de auteurs-vereniging de laatste jaren heel wat geïnvesteerd in klantvriendelijkheid en automatisering. Dat leverde onder meer en groot contract met platenmaatschappij Universal op.

Als Georges Peirs zijn saxofoon te voorschijn haalt, weten Zultenaars dat het feest is. De Oost-Vlaamse burgemeester wil wel eens een deuntje spelen voor zijn inwoners, liefst evergreens en andere meezingers en alleen als er iets te vieren valt. Zoals de promotie van de lokale voetbalploeg Zulte Waregem naar eerste klasse bijvoorbeeld. Tijdens het kampioenenbal half april liet Peirs zich overhalen om een paar nummers op het grote podium te spelen, tot jolijt van de toegestroomde supporters.

De vrolijke sfeer op het gemeentehuis was echter van korte duur. Een paar dagen na het feestje viel er een gepeperde rekening in de bus voor “het spelen van muziek op een openbare plaats”. Sabam, het bedrijf dat waakt over de auteursrechten van componisten en tekstschrijvers, had lucht gekregen van de muzikale capriolen van Peirs. Sabam had netjes genoteerd welke songs er te horen waren en een factuur opgesteld.

Wie verdient het meest?

De lieveling van café-uitbaters, winkeliers en organisatoren van feestjes zal Sabam wel nooit worden. Het privé-bedrijf, een coöperatieve vennootschap, haalt auteursrechten op bij de gebruikers van beschermde werken en verdeelt de gelden onder de 30.000 leden. Die zijn in het merendeel van de gevallen actief in de muziekwereld, maar Sabam int ook rechten voor schrijvers, fotografen, toneelauteurs, scenaristen, regisseurs of schilders. Naast het Belgische luik heeft Sabam ook overeenkomsten gesloten met een groot aantal internationale sectorgenoten, zodat de hier opgehaalde gelden ook bij buitenlandse artiesten terechtkomen.

“We zijn het onze leden verplicht zo efficiënt mogelijk te werken. Dat betekent veel innen, goed innen en snel uitkeren,” legt communicatiedirecteur Thierry Dachelet uit. In 2004 haalde Sabam bijna 162 miljoen euro op. Na aftrek van de kosten bleef een goede 132 miljoen euro over die terug naar de auteurs vloeide. Het is een publiek geheim dat het merendeel van dat geld bij buitenlandse componisten terechtkomt, songschrijvers van Amerikaanse of Britse hits. De Belgische ontvangers vormen een piramide met enkele goedverdienende artiesten aan de top en een brede basis die muziek enkel als bijverdienste kan beschouwen.

Omdat het auteursrecht tot zeventig jaar na het overlijden blijft gelden, zijn het al jaar en dag de erfgenamen van Jacques Brel die het meeste Sabam-geld incasseren. Volgens cijfers van 2004 waren er dat jaar 109 leden die bruto meer dan 60.000 euro ontvingen, 139 auteurs ontvingen tussen 25.000 en 60.000 euro, 4413 auteurs minder dan 250 euro. Elk jaar zijn er naar schatting 20.000 leden – uiteraard niet steeds dezelfde – die helemaal niets incasseren. Bedrijven spreken nog al te snel over de geïnde bedragen als zou het om een taks gaan, vindt Dachelet. “Auteursrechten zijn gewoon een uitgesteld loon. Een componist wordt niet betaald op het moment dat hij zijn werk creëert, de vergoeding vindt pas plaats wanneer het uitgevoerd wordt.”

Ondernemers in de gordijnen gejaagd

Niet dat Sabam zijn slechte imago bij KMO’s alleen aan onbegrip te danken heeft. Dachelet steekt de hand ook in eigen boezem: “We zijn jarenlang naar buiten getreden in het besef dat we de wet aan onze kant hadden en we hebben ons er ook naar gedragen. Dan word je vanzelf arrogant. Tegenwoordig proberen we anders te communiceren, beter te luisteren.” Met name de soms erg strenge controles jaagden in het verleden menig ondernemer de gordijnen in. “Als we correct willen innen, moeten we zicht hebben op het gebruik van muziek en dus zoveel mogelijk controleren. Maar ons uitgangspunt is dat we winkeliers liever informeren over hun verplichtingen dan ze te betrappen op een overtreding,” aldus Dachelet.

De grote ommezwaai kwam er in 1999, bij het aantreden van een bijna volledig nieuwe directie. Topman Jacques Lion had het kort na zijn benoeming over een organisatie die niet mee is met technische trends, informatie achterhoudt omdat ze bang is haar macht te zien afkalven en door een monopoliepositie – Sabam beheert naar schatting 80 % van de auteursrechten in ons land – gedoemd is om te blijven stilstaan. Lion zette een interne reorganisatie in gang, met investeringen in personeel en informatica, en een focus op klantvriendelijkheid en transparantie. “Daar plukken we vandaag de vruchten van,” vindt Thierry Dachelet. Hij wijst erop dat bijvoorbeeld 83 % van het in 2003 opgehaalde geld bestemd voor Belgische rechthebbenden al in het volgende jaar werd uitgekeerd, een cijfer dat de laatste jaren flink gestegen is. “Alles staat of valt met juiste en volledige informatie. Hoe beter we onze dossiers kunnen stofferen, hoe efficiënter we kunnen werken,” aldus Dachelet.

Vriendjes met de horeca

Om de kwaliteit van de eigen databank op te krikken en onnodige kosten te vermijden, sloot Sabam zich eind 2001 aan bij FastTrack, een alliantie van twaalf Europese en Noord-Amerikaanse auteursverenigingen die informatie uitwisselen. “Vroeger moesten we over elk buitenlands werk een fiche bijhouden, net zoals dat in Nederland, Duitsland of Italië gebeurde. Dankzij FastTrack worden gegevens gedeeld en wordt ieder verantwoordelijk voor de informatie over ‘zijn’ artiesten. Alle andere leden kunnen die via het internet oproepen,” legt Dachelet uit. “Als onze gegevens bovendien in tien andere landen worden opgevraagd, komen eventuele fouten veel sneller aan de oppervlakte.”

Ondertussen werden ook de tarieven vereenvoudigd. “Vroeger hadden we tachtig verschillende categorieën, inclusief de kleine lettertjes. Vandaag hebben we er nog 35 en staat alle informatie op onze website,” aldus Dachelet. Minder ruimte voor interpretatie betekent minder discussie en dus betere relaties met winkeliers en cafébazen.

“In onze sector is Sabam een dossier dat regelmatig terugkomt,” vertelt Luc De Bauw, secretaris-generaal van beroepsfederatie Horeca Vlaanderen. “Toch zijn de tarieven sinds 1999 een stuk overzichtelijker en logischer geworden. De relatie met Sabam is genormaliseerd. Er wordt vandaag overleg gepleegd en oplossingen gezocht wanneer er problemen zijn.” Bij zelfstandigenorganisatie Unizo klinkt er meer wrevel: “In 2003 was er opnieuw heibel over de tarieven. We stelden vast dat die fors de hoogte ingingen en dat vooral kleine winkeliers meer moesten betalen. Spijtig genoeg worden we op zulke momenten niet eerst geconsulteerd,” stelt juridisch adviseur Michiel Verhamme vast.

Monstercontract met Universal

De naar eigen zeggen belangrijkste beloning voor jaren van interne organisatie is echter het monstercontract dat Sabam begin 2004 met Universal Music afsloot. ‘s Werelds grootste platenmaatschappij doet voor een periode van drie jaar een beroep op Sabam voor het innen en verwerken van auteursrechten op alle verkochte cd’s en dvd’s in achttien Europese landen. Dat zorgt voor een flinke stijging van de omzet: de zogenaamde ‘individuele inningen’ – waaronder ook de betalingen op geluidsdragers vallen – gingen van 40,2 miljoen in 2003 naar 70,8 miljoen in 2004. “Buiten die inkomsten profiteren we ook van de informatie die we op die manier aan onze databank kunnen toevoegen,” zegt Dachelet.

Toch is het niet onmiddellijk de bedoeling in de nabije toekomst meer van dit soort deals af te sluiten. “Dit was een buitenkans. Universal had een contract met onze Britse collega’s van MCPS-PRS, maar zocht een nieuwe partner. Dat de keuze op ons gevallen is, heeft voor ontevredenheid bij sectorgenoten in Duitsland en Spanje gezorgd, terwijl je in dit wereldje net verplicht bent om heel nauw samen te werken. We gaan dus niet op zoek naar nieuwe contracten,” aldus Dachelet. Ook een mogelijke fusie met Buma/Stemra in Nederland is voorlopig niet aan de orde. “Er wordt al lang gepraat omdat we nu eenmaal met dezelfde risico’s en opportuniteiten zitten, maar voorlopig blijven we praten, niks meer en niks minder.”

Toch hangt er Sabam in 2005 een fraudeonderzoek boven het hoofd. Begin maart van dit jaar voerde het Brusselse gerecht huiszoekingen uit op de hoofdzetel. De verdenkingen klinken hard: onderzoekers vermoeden dat er sprake is van misbruik van vertrouwen, bedrog en oplichting. Daardoor zouden sommige auteurs te veel hebben ontvangen en andere geld hebben misgelopen. De concrete klacht van een lid die de zaak aan het rollen bracht, is intussen in het voordeel van Sabam beslecht, maar speurders leggen zich verder toe op de boekhouding van de vereniging. “We werken volop mee aan het onderzoek en wachten op verdere stappen van het gerecht,” reageert Dachelet. Hij wijst erop dat de beschuldigingen teruggaan op de vroege jaren negentig. “De directie van vandaag was er toen nog niet. Bovendien zijn er sindsdien veel zaken veranderd. Ik beweer dat ons jaarverslag qua cijfermateriaal en transparantie vandaag naast dat van heel wat grote bedrijven kan staan.”

Raphael Cockx

“We informeren winkeliers liever over hun verplichtingen dan ze te betrappen op een overtreding.”

In 2004 vloeide er een goede 132 miljoen euro aan auteursrechten terug naar de artiesten.