Iedereen spreekt over creativiteit, maar bedoelt er iets anders mee. Als ik lees dat ondernemers in de voorbije crisissen creatief zijn geweest, dan wordt daarmee vooral probleemoplossend denken bedoeld. Ik werk voor een productiehuis en moet tegen volgende week een roze Amerikaanse superslee vinden; ik los dat probleem wel op. Dat ik daarvoor geen routinepaden bewandel, zal wel duidelijk zijn, maar is dat echt creatief zijn?
De klassieke definitie van creativiteit is dat creativiteit origineel en nuttig is. Maar veel creaties zijn helemaal niet nuttig, gewoon mooi, of ontroerend. In de modewereld heb je ondraagbare creaties die simpelweg etaleren dat de ontwerper een half genie is. De winst komt van de gewone collecties die zijn of haar naam dragen. Of is die marketingboodschap dan het nut? Een toneelstuk kan ontzettend creatief zijn, maar is het nuttig? Of bruikbaar? Of efficiëntieverhogend? Je lost een deel van de spraakverwarring op door vormcreativiteit apart te houden. Een mooi gedicht, een schilderij, een meubelstuk. Creatief, ook al biedt het meubelstuk opvallend weinig bergruimte. Anderzijds kun je sommige meubels bij IKEA wel creatief noemen. Waarom was vóór Gillis Lundgren nog niemand op de idee van de Billy-kast gekomen?
De ervaring van een eurekamoment werkt al even belonend als een schouderklopje of een frisse pint.
Afgelopen maand hebben de belangrijkste gespecialiseerde onderzoekers nog eens de puntjes op de i van het creativiteitsonderzoek gezet. Ook nutteloze creativiteit is heel bevredigend. Mensen voelen zich beter als ze creatief mogen zijn, ook al zal hun hun idee nooit worden uitgewerkt. Vandaar dat creatief bezig zijn hoog scoort bij teambuilding en dat creativiteit in een bedrijf meer is dan een spelletje. Het is een onderdeel van de motivatiemix.
Psychologen hebben creativiteit decennialang gemeten door wat zij ‘divergent denken’ noemden. Som zo veel mogelijk gebruiksmogelijkheden van een pen op. Geef zo veel mogelijk synoniemen voor ‘eng’. Leuke testjes, maar hun resultaten correleerden zelden of nooit met wat we meestal echte creativiteit noemen: vernieuwende businessmodellen, onverwacht en succesvol design, maar ook originele manieren om mensen aan te werven of een product te verpakken. Apple was zuiver technologisch zelden de eerste of de beste, maar het was vaak wel op een unieke manier creatief. Denk maar aan ‘ the unpacking ritual‘ of aan de Apple Stores.
Stilaan hebben breinexperts kunnen vastleggen waar het echt gebeurt. Creativiteit heeft vooral te maken met het snel doen afwisselen en doen samenwerken van bepaalde hersencircuits die ons kritisch denken aan de ene kant en onze fantasie aan de andere kant aansturen. Het is de afwisseling van intense focus, opwinding door het gestelde probleem, stimulering door een gedreven team met momenten van loslaten, lachen, ontspannen en gek doen (en alleen in die fase misschien wat alcohol), die kunnen leiden tot creativiteit. Supercreativiteit ontstaat dan blijkbaar bij mensen die beide circuits, die elkaar in normale omstandigheden hinderen, heel vaak en heel snel toch kunnen doen samengaan. Een waarschuwing is hier op zijn plaats: dat komt ook voor bij zware psychische stoornissen, maar dan wel met nare gevolgen.
En wat met het fameuze eurekamoment? Blijkbaar dient dat voor een groot deel als beloning: mensen voelen zich lekker, echt tevreden. De ervaring van een eurekamoment werkt al even belonend als een schouderklopje of een frisse pint. Maar toen de onderzoekers nadien controleerden of de vrucht van dat eurekamoment wel echt creatief was, bleken er toch vooral valse alarmen op te duiken. Het is alsof ons brein de basisregel kent: om een goed creatief idee te hebben, moet je starten met veel ideeën. Het is waarschijnlijk daarom dat een nieuw, origineel idee als belonend wordt ervaren. Of het ook in de praktijk werkt, is helaas werk van langere adem.
De auteur is professor-emeritus aan de Vlerick Business School
Volg mij op www.marcbuelens.com
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier