Nieuwjaarsrecepties kunnen leuke gesprekken opleveren. De collega Marketing vertelde dat voor ingenieurs “marketing creatief liegen is”. De collega Managementaccounting schoot in een lach: “Dat is wat ze ook over ons zeggen.” De derde collega, niet echt het extroverte type, zei half hardop: “Humanresourcesmanagement is eigenlijk ook creatief liegen.” Dat laatste had ik ook al beseft. ‘Mensen zijn onze belangrijkste troef’, en dan maar hopen dat ze dat nog geloven na de vierde ‘herstructurering’. Een beetje verder stonden twee topadvocaten hun boeiende inzichten uit te wisselen. Het ging blijkbaar over hoe onafhankelijk de onafhankelijke bestuurders echt zijn. Ik kon een glimlach niet onderdrukken: creatief liegen.
Wat is er aan de hand met het bedrijfsleven dat er zo’n angst is voor de waarheid? Waarom voelt blijkbaar iedereen zich geroepen om ‘creatief te liegen’? Dat blijft voor mij een intrigerende vraag. Je kunt natuurlijk zeggen: overal wordt ‘gelogen’. Tijdens het verjaardagsdinertje zijn de spanningen te snijden, iedereen zegt “goeie sfeer, he” en denkt “wat een etters”. De politici hebben ons zorgvuldig uitgelegd dat het Zilverfonds de absolute wissel is op de grijze toekomst. Geen symbolisch dossier, maar keihard. Een fonds. Een echte, geen virtuele, geldkist. Maar die kist lijkt nu leeg, er ligt niet eens een dankbriefje op de bodem. En de Ierse kerk heeft tot 1995 formeel gesteld dat ‘family values’ echt belangrijk waren. Nu weten we dat het een ander woord was voor georganiseerde pedofilie.
Bedrijven zijn anders. Ze zijn, zo tracht men ons telkens in herinnering te brengen, transparante juridische eenheden. Daarom krijgen ze van de maatschappij ‘a license to operate’. Ze mogen bijvoorbeeld beslag leggen op zeer schaarse middelen zoals goed opgeleid personeel, zonder beschuldigd te worden van koppelarij. En dat soort beschermd juridisch statuut beperkt en spreidt de risico’s. Weinige noties zijn zo fundamenteel als ‘beperkte aansprakelijkheid’. Bedrijven zijn anders, ze zijn slechts beperkt aansprakelijk.
Maar als de andere partij, telkens ze het echt moeilijk heeft, de juridische paraplu kan opentrekken en zeggen: let op, ik vertoon een heel klein beetje psychopathische trekjes, want ik kan mij op elk moment onttrekken aan mijn menselijke en morele verantwoordelijkheden, ik ben slechts beperkt aansprakelijk, wie wil er dan nog zaken doen met zo iets of iemand? Bedrijven beseffen dus nog meer dan individuen dat ze eigenlijk weinig meer hebben dan hun reputatie. Zodra die op de helling komt, doemen heel gevaarlijke vragen op: zijn jullie dan niet moreel verantwoordelijk voor de mensen die jullie een jaar geleden hebben aangeworven en nu moeten ontslaan op instructie van het moederhuis? Zijn jullie niet moreel verantwoordelijk voor het feit dat jullie zorgvuldig de meest verslavende versie van jullie product op de markt hebben ‘gepositioneerd’? Dat zijn zeer moeilijke vragen voor een organisatie die heel goed weet dat ze maar ‘beperkt’ verantwoordelijk is. Dus verkiezen bedrijven met een grote bocht om de waarheid te gaan. Creatief liegen wordt dan een heel grote kunst, beoefend door de beste vaklui.
De meeste bedrijven leven van de vrije markt. En dat systeem werkt maar als de wetten van vraag en aanbod heersen. Markten moeten transparant zijn. Maar managers weten dat echt transparante markten maar één gevolg kunnen hebben: de prijzen gaan naar omlaag. Dat betekent marges onder druk, herstructureringen, rendementsproblemen, een neerwaartse prijzenspiraal. De transparante vrije markt is geen leuke omgeving om zaken te doen. Je bent veel te kwetsbaar. Managers beseffen maar al te goed dat voor hun bedrijf een onzuivere markt veel betere resultaten kan opleveren. Hoe meer ze de vrije markt bejubelen, hoe meer ze moeten trachten haar te beduvelen. Daarom durven ze wel eens aan kartelvorming te doen, of geheime prijsafspraken te maken. Maar dat is onwettelijk.
Maar je kunt de markt ook minder transparant maken door ‘creatief te liegen’. ‘Wij zijn bekommerd om de volgende generatie’, ‘Betrouwbaarheid is onze eerste partner’, ‘Wij houden van u’. Leugentjes om bestwil die we ook op verjaardagsfeestjes uitwisselen. Het eerste wat bedrijven zullen doen als ze financieel kwetsbaar worden, is die kwetsbaarheid verbergen. Creatieve boekhouding. En de laatste die zal beseffen dat ze bedrogen is, is uiteraard de bedrogen huwelijkspartner. Omdat onze mensen de belangrijkste factor zijn, moeten ze zo laat mogelijk beseffen wat we hun op de mouw hebben gespeld. ‘Creatief liegen’ lijkt daarom niet echt een scheldwoord te zijn, maar eerder een ode aan de moeilijke evenwichtskunst die management blijkbaar is. Toch zou ik het liever anders zien. Want soms droom ik nog van een betere wereld.
DE AUTEUR DOCEERT MANAGEMENT AAN DE VLERICK LEUVEN GENT MANAGEMENT SCHOOL.
Marc Buelens
De transparante vrije markt is geen leuke omgeving om zaken te doen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier