Uit recent wetenschappelijk onderzoek aan de Universiteit van Tucson, Arizona, is gebleken dat volwassen personen die genetisch gemanipuleerd voedsel eten – het zogenaamde Frankensteinvoedsel – 95% kans hebben te sterven binnen een periode van vijftien tot vijfenzeventig jaar na die maaltijd.
De angst grijpt u om het hart? Wees gerust. De Universiteit van Tucson bestaat naar ons weten niet. Bovendien hebt u na het eten van een ei nog een levensverwachting van maximaal 75 jaar als u volwassen bent. En wat die emotioneel geladen woorden genetisch gemanipuleerd of – erger nog – Frankensteinvoedsel te maken hebben met zinvolle informatie over de vermeende risico’s van genetisch gemodificeerde voedingsproducten is mij ook niet duidelijk.
Media.
Toch is dit vaak het niveau waarop wij in de media informatie krijgen over wetenschappelijk onderzoek. De meeste journalisten zijn getraind in een gebied dat we slechts met heel veel goede wil wetenschappelijk kunnen noemen. Bovendien lezen zij zelden de originele bronnen of begrijpen ze die niet. En zo worden populaire (en verkeerde) samenvattingen autoritaire bronnen. Verkeerd begrepen en verkeerd geciteerd. Met vaak desastreuze gevolgen, want de publieke opinie is belangrijk. Maar de Nederlanders zegden het al in de jaren zeventig: inspraak zonder inzicht leidt tot uitspraak zonder uitzicht.
Zo is er nu een hetze ontstaan rond genetisch gewijzigde soja, waarbij weinig partijen gehinderd worden door enige dossierkennis. Monsanto is ontzettend naïef geweest, denkende dat de feiten wel voor zichzelf zouden spreken. Maar dat doen ze zelden. Gelijk hebben is iets anders dan gelijk krijgen.
Chocolade.
Laten we even een voorbeeld geven van een product dat mij om verschillende redenen na aan het hart ligt: chocolade. Een dik jaar geleden in een zogenaamde kwaliteitskrant en een maand geleden in een populaire krant kon men min of meer het volgende lezen (we schuiven de twee artikels in mekaar): “Af en toe een reep chocolade eten maakt u gezonder. Onderzoek aan Harvard bestudeerde 8000 mannen sinds hun 65ste. Wie drie keer per week chocolade eet, leeft een jaar langer dan wie nooit zoetigheid aanraakt.”
De twee artikels verschilden lichtjes: de populaire krant meldde dat mannen die drie keer per maand een gematigde hoeveelheid chocolade eten bijna een jaar langer leven. De kwaliteitskrant gebruikte de titel: Chocolade-eters leven langer en begon met “het heilzame effect van een reep chocolade”; dan schreven ze dat wie zich drie keer of meer per week aan snoep te buiten gaat, langer leeft.
Zoals het een kwaliteitskrant past, werd de bron vermeld: The British Medical Journal. We zijn de bron even voor u gaan opzoeken. En wat lees je nu in het artikel? Het betreft een onderzoek bij 7865 Amerikaanse mannelijke dokters. Een pluspunt voor de kwaliteitskrant die schrijft “bijna 8000”, maar een grote foei voor beide kranten: ze schrijven wel “mannen”, maar nergens “dokters”. Je moet als leek niet eens het woord externe validiteit van een wetenschappelijk onderzoek begrijpen om in te zien dat je niet zomaar resultaten van een onderzoek bij dokters kan veralgemenen naar de brede populatie. Het gaat bovendien om personen met een gemiddelde leeftijd van 65, en dus niet “vanaf hun 65ste”.
Helemaal te gek is als je leest waarover het onderzoek gaat: men onderzocht het snoepgedrag(candy), zonder een onderscheid te kunnen maken tussen chocolade en alle andere vormen van snoep, zoals daar zijn: drop, marshmellow, bonbons, zuurtjes… En heeft men het over “chocolade” of over een kleverig, caramelachtig, melkchocoladeachtig tussendoortje? Een driedubbele foei voor de kwaliteitskrant: de journalisten suggereerden wel sterk dat het uitsluitend over chocolade ging, maar in hun tekst schreven ze soms heel onopvallend “snoep” of “zoetigheid”. Dit ruikt naar de waarheid kennen, maar ze wel lichtjes anders voorstellen.
En wanneer is snoep nu heilzaam? Blijkbaar leven niet-snoepers wel degelijk een jaartje korter dan snoepers. De populaire krant vergat er wel bij te schrijven dat het effect al bereikt wordt bij één à drie keer per maand, en dat het effect al minder gunstig wordt bij één à twee maal per week en nog minder gunstig bij drie maal of meer per week. Iedereen die vertrouwd is met dergelijk onderzoek hoort dan een alarmbel rinkelen. Hoe kan één à drie keer per maand snoepen het leven verlengen? Toch niet de fenol of de antioxidantia in de chocolade. Zo’n onderzoek wordt geplaagd door zogenaamde storende derden. Gematigde mensen leven om diverse redenen langer én snoepen gematigd. Bovendien omvat de groep niet-snoepers ook nog die mensen die om medische redenen niet mogen snoepen. En dit laatste is waarschijnlijk dé verklaring voor de resultaten van de studie.
En?
Is chocolade eten nu gezond? Een wetenschapper zou u het volgende antwoorden: er is heel weinig onderzoek geschied op dit terrein; we weten heel weinig; we hebben alleszins geen evidentie dat matig chocoladegebruik schadelijk zou zijn; voorts bevat chocolade fenol waarvan we vemoeden dat het aan de basis ligt van het wél gedocumenteerde feit dat matige consumptie van rode wijn beschermt tegen hart- en bloedvatenziekte. Als voorlopige hypothese kunnen we dus nu werken met een wetenschappelijk vermoeden dat (echte) chocolade zijn plaats heeft in een gezond dieet… tot bewijs van het tegendeel.
Maar zo’n formulering is wetenschappelijke, saaie en veel te genuanceerde prietpraat. Journalistiek is leuker: van chocolade leef je langer, van Frankensteinvoedsel ga je dood en Trends lezen verhoogt het aantal hersenencellen in je neo-cortex.
marc buelens
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier