China betreedt onbekend terrein

China worstelt met de aanpassing aan nieuwe realiteiten. Is een almachtige Xi Jinping door- tastend genoeg om een nieuwe koers uit te zetten?

Xi Jinping heeft in zijn eerste tien jaar als Chinese leider het idee ontkracht dat een steeds strakkere politieke controle nadelig is voor economisch dynamisme en sociale harmonie. In 2023 begint zijn tweede decennium als machthebber en zal de houdbaarheid blijken van zijn bestuursstijl – een mix van machtsconcentratie en micromanagement.

Tijdens zijn eerste twee ambtstermijnen als partijleider van 2012 tot 2022 werd het interventionisme van Xi gecompenseerd door de enorme omvang van China, zijn dominante positie in veel mondiale toevoerketens en de economische dynamiek die was opgebouwd in tientallen jaren van markthervormingen en zich openstellen voor de wereld. De opkomst van China scheen onstuitbaar, zelfs toen Xi het gezag van de partij handhaafde over alles, van het rechtssysteem tot de universiteiten, de nieuwsmedia en het entertainment toe, in een poging een stabielere economie op te bouwen met minder ongelijkheid.

De nationale veiligheid is een vaste waarde van het beleid onder Xi geworden. Er worden grote sommen uitgegeven aan het industriebeleid om China economisch onafhankelijk te maken. Bijzonder ontwrichtend is de reactie op de covidpandemie. Het China van Xi heeft het meest ambitieuze toezichtsysteem uit de geschiedenis opgezet met grensblokkades, onophoudelijke testen, wekenlange lockdowns van hele steden, smartphoneapps die bewegingen tracken en hele legers handhavers.

Verdedigers van die bevoogding zeggen dat Xi aan de lange termijn denkt en dat een beetje onrust nu de prijs is voor stabiliteit later. Een exportboom zorgde ervoor dat China de enige grote economie was die in 2020 een aanmerkelijke groei kon boeken. Voor 2021 liet het zelfs een denderende 8 procent reële groei van het bruto binnenlands product (bbp) optekenen. Xi en de Chinese functionarissen verkondigen dat dat de wereld getoond heeft dat het eenpartijsysteem superieur is.

Jeugdwerkloosheid

Maar juist nu Xi klaar is om gebruik te maken van de ongeëvenaarde macht die hem in oktober 2022 verleend is door het twintigste Partijcongres, stapelen de sombere cijfers zich op. Voor 2022 zal de groei van het bbp misschien met moeite 3 procent bedragen. De jeugdwerkloosheid is zelfs onder afgestudeerden verontrustend hoog. In China en het Westen worden politieke en regulerende blokkades opgeworpen die internationale investeringen en academische relaties, die de innovatie voeden, blokkeren.

Het effect op het vertrouwen is onmiskenbaar. De consumptievraag is zwak. De vastgoedverkoop daalde pijlsnel in 2022. Het verslag van Xi op het Partijcongres vroeg om beleid om het geboortecijfer op te voeren. Jongeren stichten minder vaak een gezin. De vastgoedcrisis heeft de inkomsten van de lokale besturen aangetast, juist nu de rekeningen voor het coronatoezicht moeten worden betaald. Daarom moeten ambtenaren in het hele land salaris inleveren.

In de lente van 2023 moet de jaarlijkse vergadering van China’s gedweeë parlement, het Nationaal Volkscongres, nieuwe leiders in hun ambt bevestigen. Op het partijcongres heeft Xi het zevenkoppige Permanente Comité van het Politbureau bemand met getrouwen en oud-medewerkers, onder wie Li Qiang, die waarschijnlijk de volgende premier wordt. De parlementszitting zal onthullen welke ministeries naar ervaren technocraten gaan, die deel zullen uitmaken van het algemene Politbureau. De promotie van haviken uit de veiligheidsdiensten is kenmerkend geweest voor het tijdperk-Xi. Dat zal zo blijven, met hoge functies voor veteranen van het gevreesde ministerie voor Staatsveiligheid. De wereld mag zich voorbereiden op nog meer assertieve diplomatie met de waarschijnlijke promotie van ambtenaren van Buitenlandse Zaken, zoals de ambassadeur in Amerika, Qin Gang. Die vertrouweling van Xi is in staat tegenover buitenlandse gezanten moeiteloos over te schakelen van hoffelijke charme naar dreigende minachting.

Het zero-covidbeleid kan niet snel veranderen. Zelfs als China antivirale medicijnen inslaat en het vaccinatiepercentage opvoert, kan het niet versoepelen voordat het de bevolking heeft voorbereid om te leren leven met wijdverbreide milde besmettingen. Om de inschikkelijkheid voor de draconische controlemaatregelen te verhogen, is de ziekte gestigmatiseerd. Wie besmet raakt en anderen besmet, wordt als egoïstisch en ongedisciplineerd gebrandmerkt. Om de gewone burger ervan te overtuigen dat er geen goed alternatief is, kloppen de media berichten over coviddoden in Amerika en andere landen op. Zelfs als mildere varianten de pandemie wereldwijd laten inslapen, zullen de Chinese veiligheidsdiensten misschien niet geneigd zijn de systemen te ontmantelen waarmee ze honderden miljoenen Chinezen overal kunnen volgen.

Steeds weer heeft het Xi-regime de controle van bovenaf gerechtvaardigd als de sleutel tot blijvende voorspoed. Maar China zit nu in de problemen. Een bevel van bovenaf om optimistischer te zijn, zal niet helpen.