Bussen uit de Balkan

De hoge Belgische loonkosten dwongen Van Hool een deel van zijn productie naar het buitenland te verhuizen. De busbouwer uit Koningshooikt investeerde 25 miljoen euro in de bouw van een gloednieuwe fabriek in Skopje, Macedonië. “Nu zijn we weer competitief.”

Rechts van de autosnelweg die de hoofdstad van Macedonië met de noordergrens van Griekenland verbindt, ligt de luchthaven van Skopje, waar elke bezoeker verwelkomd wordt met een grote affiche: “Need to reduce costs? Invest in Macedonia.” Dat deed Van Hool: links van de weg ligt de nieuwe fabriek van de busbouwer uit Koningshooikt, een investering van 25 miljoen euro.

“Ze noemen me hier ‘de socialist'”, grinnikt CEO Filip Van Hool. “Het is een verwijzing naar het sociaal model dat we hier hanteren: onze medewerkers genieten van naar Macedonische normen uitstekende lonen, een opvang en een infrastructuur om u tegen te zeggen met alle voorzieningen erop en eraan, en nog een reeks sociale voordelen erbovenop. Het personeel hier zegt dat vakbonden niet nodig zijn omdat ze alles hebben. En ook ik ben tevreden. We hebben van nul een droomfabriek gebouwd, geconcipieerd naar onze normen, met een ideaal doorloopproces in U-vorm, zonder flessenhals in de productieflow en met medewerkers die zich helemaal geven.”

De 450 medewerkers werken veertig uur per week. Ze timmeren, schilderen, polieren, lassen, assembleren, gieten, spuiten en revisioneren. Robots komen er niet aan te pas. Na vijftig dagen intensieve arbeid rolt één nieuwe bus van de band. De nieuwe bussen vertrekken in colonnes van vijf met bestemming Koningshooikt, een reis van drie dagen dwars door Europa. 2200 kilometer verderop, in de hoofdzetel van Van Hool, vindt de keuring plaats, waarna de bussen via Zeebrugge verscheept worden naar de Verenigde Staten.

Een simpele keuze

Die markt is traditioneel goed voor 50 procent van de omzet van Van Hool. Maar de hoge Vlaamse loonkosten speelden de busbouwer almaar meer parten. “Onze Amerikaanse invoerder zette ons onder zware druk omdat de Chinese busbouwers zoveel goedkoper waren”, verklaart Filip Van Hool. “Er moest dus iets gebeuren. Ofwel blijf je dan zeuren over de Belgische loonkosten, iets wat wij als Vlaamse bedrijfsleiders al decennia doen terwijl de politiek potdoof blijft en Vlaanderen voortdurend marktaandeel in het buitenland verliest. Ofwel vat je de koe bij de horens. De keuze was simpel.”

Een tiental landen passeerde de revue voor de keuze op Macedonië viel. “Het land voldeed over de hele lijn: het loonvoordeel bleek er substantieel en er was een voldoende aanbod van arbeidskrachten met technische bagage, een hoge productiviteit en kennis van het Engels. Bovendien is de regering er zo ondernemersvriendelijk als maar zijn kan”, verklaart Van Hool. En dan gaat het niet enkel over de vrijstelling van taksen voor tien jaar of de subsidies, die Macedonië buitenlandse investeerders biedt. “Ik ben eerder een argwanend type”, vertelt de CEO. “Als bedrijfsleider moet je dat ook wel een beetje zijn, en al zeker als je 2200 kilometer verwijderd van je thuishaven aan de slag gaat. Zo maakte ik me zorgen over corruptie. In Macedonië kregen we snel waarborgen. De eerste minister drukte me op het hart dat ik hem mocht bellen op zijn gsm als er nog maar een zweem van corruptie zou opduiken. In een jaar tijd heb ik dat tweemaal gedaan, het ging over voortekenen van corruptie. Met positief resultaat op het terrein.”

Skopje versus Koningshooikt

In het voorjaar van 2013 staken de bouwvakkers van het Macedonische familiale concern Aktiva de eerste spades in de grond. Een jaar later is de productie in de imposante fabriek intussen al opgestart, hoewel premier Nicola Gruevski op 12 mei nog een lintje komt doorknippen. Om ze te leiden, plukte Van Hool Avram Stojchevski weg bij de buren in Macedonië, Johnson Control.

Het Macedonische avontuur van de busbouwer heeft tot nu toe een droomscenario gevolgd, meldt Filip Van Hool: “We schrijven een cruciaal nieuw hoofdstuk in onze 67-jarige geschiedenis. Voor het eerst in jaren denken we opnieuw in termen van groei. Na de 470 miljoen euro omzet van vorig jaar, budgetteren we 530 miljoen voor 2014 en 550 miljoen voor 2015.” De fabriek in Skopje moet dit jaar zo’n 300 bussen afleveren voor de Amerikaanse markt. “Vanaf het najaar willen we in de Balkan ook bussen assembleren voor de Europese markt.”

Zal dat niet ten koste gaan van de vestiging in Koningshooikt? “Wat de verre toekomst brengt weet je nooit, maar in deze fase blijft onze thuisbasis overeind”, sust Filip Van Hool. “Met de vakbonden is dat ook doorgenomen. Heldere communicatie is cruciaal in zo’n dossier. In Vlaanderen vind je haast geen mensen meer en dat zet een rem op expansie. In Macedonië hadden we 8000 sollicitanten. Er is nu een zekere ontdubbeling van de productie. We hebben nu alles in huis: een basisaanbod tegen marktconforme prijzen en topkwaliteit zoals je die moeilijk elders vindt, met het bijbehorende prijskaartje. Koningshooikt zal jaarlijks goed blijven voor circa 800 touringbussen met grote toegevoegde waarde. Een echte car op maat van de klant, zoals voor Manchester United, zal wel altijd in Vlaanderen worden geproduceerd. Dat is ook altijd de bedoeling geweest. Maar ik sluit niet uit dat Skopje op termijn groter wordt dan Koningshooikt.”

Geen Chinese concurrentie

Filip Van Hool denkt al aan uitbreiding: “We willen de productie hier jaar na jaar opvoeren. Nu worden nog onderdelen vanuit Vlaanderen naar hier verscheept, maar het is de bedoeling die meer en meer te halen in Macedonië of in de buurlanden. Toegegeven, dat is nog niet vanzelfsprekend, al hebben we in de lokale bouwfirma Aktiva nu ook een betrouwbare partner gevonden voor het betere laswerk en voor de aanlevering van chassisonderdelen. De eigenaars van Aktiva bouwen nu zelfs een nieuwe fabriek die volledig voor ons zal werken.”

De vooruitzichten zijn dus goed, ook al dankzij garanties van de Macedonische overheid. “We hebben op papier dat we in dit land de enige busbouwer zijn en blijven”, zegt Van Hool. “Chinese concurrenten hebben al aangedrongen om hier ook aanwezig te zijn, maar ze vingen bot. Ze vestigden zich in Bulgarije, 100 kilometer verderop. Ik weet alvast waar het het best toeven is: Macedonië geniet van EU-steun, van een bevoorrecht handelsstatuut met de EU en van aantrekkelijke lonen Het verschil met België is 90 procent.”

En ook de toekomst lijkt verzekerd. “Onze zoon van negen heeft nu al de mond vol van Macedonië. Met een dure eed erbovenop: ooit wil hij hier ook aan de slag”, lacht Benedicte Van Hool-Gruwez. “Al gaat zijn belangstelling nu nog veeleer uit naar vliegtuigen dan naar bussen. Maar hij is een Van Hool, dat verandert dus nog wel.”

KAREL CAMBIEN, FOTOGRAFIE KRISTOF VRANCKEN

“Voor het eerst in jaren denken we opnieuw in termen van groei”