Bush, Poetin en de tsaar (de eerste oorlog tegen terrorisme)

Zowel de Amerikaanse president Bush als zijn Russische confrater Poetin heeft opvallend veel aandacht voor de nieuwe biografie van tsaar Alexander II.

Ook lectuurlijsten zijn propagandistische uithangborden. Op de gepubliceerde lijst van boeken die de Amerikaanse president George Bush vorige zomer meenam naar zijn ranch in Texas, prijkte Edward Radzinsky’s biografie Alexander II. In de eerste plaats wilde Bush ongetwijfeld de volgende boodschap meegeven: de Russische tsaar Alexander Nikolajevitsj (1818-1881) was de eerste die het terrorisme de oorlog verklaarde. Ironisch genoeg maakt de biografie ook pijnlijk duidelijk dat de tsaar zelf met de vinger gewezen kan worden als – weliswaar onvrijwillig – aanstichter van het terrorisme. Alexander II maakte zijn politieke hervormingen immers niet waar en schakelde uiteindelijk over van een vrij progressief naar een zwaar repressief bewind.

Russische anarchisten, nihilisten en andere radicale hervormers waren de eersten die de politiek onder druk wilden zetten met bommen. Zes keer pleegden ze een mislukte aanslag op de tsaar. De zevende werd hem fataal en nog wel op een erg knullige manier. De dader wierp de bom te laat, waardoor een kozak-lijfwacht gedood werd, maar de tsaar ongedeerd bleef. Meteen maanden de koetsier en de lijfwachten van Alexander II hun meester aan om zo snel mogelijk te vluchten van de plaats, maar de tsaar stapte gewoon de straat op. Daar had een tweede dader op gewacht. Zijn bom verbrijzelde de benen van de staar. De stervende tsaar werd nog weggedragen, onder meer door een jongeman met een pakje onder zijn arm. Daarin zat een bom die hij gebruikt zou hebben als de twee andere bommen gefaald hadden.

President Bush las de biografie nog om een tweede reden. Zijn Russische confrater Poetin herkent zichzelf immers in Alexander II. De biografie vormt dan ook een unieke kans om de mysterieuze president te doorgronden. Maar ook dit tweede motief van Bush is op zijn zachtst gezegd ironisch of verrassend. Alexander II begon zijn bewind immers als de meest hervormingsgezinde staatsman van Rusland. In 1861 schafte hij het lijfeigenschap af, hij gaf een zekere graad van autonomie aan bepaalde gewesten, hervormde het gerecht en milderde de censuur. Radzinksy heeft het zelfs over glasnost en perestrojka avant la lettre. En dat zijn nu niet bepaald concepten waarvan we Poetin kunnen verdenken…

Edward Radzinksy, historicus en ook een populaire Russische tv-presentator, is niet aan zijn proefstuk toe met dit boek. Hij schreef al biografieën van tsaar Nicolaas II, Stalin en Raspoetin. Zijn boeken zijn steevast bestsellers en daar heeft dit nieuwe werk ook alle kans toe. Hij schrijft met pittige details, waagt zich ook wel eens aan politieke conclusies en wil zijn historische werken vooral toegankelijk houden – een nobel streven, al lijkt dat bij Radzinsky ook wel een vrijgeleide om voluit in te gaan op erotische avonturen en andere pikante roddels.

Edward Radzinsky, Alexander II – De laatste grote tsaar. Balans, 446 blz., 22,50 euro.

Luc De Decker