“Bruegel was de fotograaf van zijn tijd”

“De naam Pieter Bruegel ken ik al uit mijn kindertijd. In mijn familie hoorde ik geregeld over hem praten. Mijn grootvader was een landschapsschilder. Hij woonde in de buurt van Aalst – de stad waar ook Valerius De Saedeleer vandaan kwam, die landschappen schilderde in de voetsporen van Bruegel. In de strips van Suske en Wiske zag ik zijn invloed ook. Als je die figuurtjes ziet, dan is het overduidelijk dat Willy Vandersteen goed naar Bruegel heeft gekeken. Het album De Dulle Griet gaat trouwens over hem.

“Elk dorp heeft wel een Bruegelfeest, een Bruegelzaal, een Bruegelstoet of een Bruegelstraat. Weinig kunstenaars zijn zo bekend dat hun naam meteen een sfeer oproept – dat is toch buitengewoon voor een man die in de zestiende eeuw heeft geleefd? Zelfs The Rolling Stones hebben een schilderij van Bruegel op een van hun platenhoezen gezet.”

Onder een boom

“Bruegel was een heel goede observator van mensen en situaties. Hij was de fotograaf van zijn tijd. Hij toonde rijk en arm in hun alledaagse bezigheden – zaaiers, maaiers, ploegers, jagers, blinden, bedelaars. Zelfs een Bijbels onderwerp als de volkstelling in Bethlehem was voor hem een aanleiding om gewone mensen te schilderen die in de rij staan voor een belastingkantoor in een zestiende-eeuws Vlaams dorp.

“Als je naar zijn werk kijkt, kun je je echt indenken hoe die tijd moet zijn geweest. De mensen leefden toen dicht bij de natuur en hadden een ander tijdsbesef. Het was een tijd zonder files, zonder jachtigheid. Op een schilderij zie je hoe een man na de oogst op zijn rug onder een boom ligt – een heel mooi droombeeld voor een zomerdag. Maar het is gemakkelijk het verleden te romantiseren. Ik denk niet dat iemand terug wil naar die periode. Het was een tijd dat de Schelde dichtvroor, dat kunnen wij ons niet meer voorstellen. Het was ook een politiek instabiele tijd. Zeven jaar na Bruegels dood brak in Antwerpen de Spaanse Furie uit.”

Droom en daad

“Van Bruegel zijn maar 41 schilderijen bekend. De meeste hangen in Europa, ik heb ze bijna allemaal gezien. We hebben een filiaal in München. Als ik even tijd heb, neem ik de taxi naar een museum en loop er een uurtje rond. Dat doe ik altijd als ik in een stad ben. En in elk belangrijk museum in het buitenland zie je ze hangen: de Bruegels, de Van Dycks en de Rubensen. Je ziet er Duitsers, Amerikanen en Japanners vol bewondering naar staan kijken, ze kijken dan naar ons. We waren toen toonaangevend in de wereld. Dat zijn we vandaag niet meer. Behalve in voetbal misschien. Al zal dat nog moeten blijken.

“Een van mijn favoriete Bruegels is De Dulle Griet, hier in het Museum Mayer van den Bergh in Antwerpen. Gek genoeg komen er maar enkele tienduizenden bezoekers per jaar. Toch is het een van de belangrijkste schilderijen die in België te zien zijn. Zelfs in het Louvre, het Prado of de Hermitage zou het een topwerk zijn. Het is heel mysterieus. Je ziet een vrouw die de oorlog aanvoert, achter haar trekken ook andere vrouwen ten strijde. In het werk van Bruegel draait alles rond de details, je kunt ernaar blijven kijken.

“2019 wordt het Bruegeljaar. Het zou geweldig zijn die 41 werken dan eens in Vlaanderen bij elkaar te brengen. Het MAS leeghalen bijvoorbeeld en ze daar allemaal ophangen, elk schilderij in een eigen zaal. Dat zou zeker een half miljoen toeristen naar hier brengen. Maar de vraag is: wat staat er in de weg tussen droom en daad?”

WIM VER ELST, FOTOGRAFIE JONAS LAMPENS