Brabants glorie

U denkt bij Nederlandse musea meteen aan Amsterdam, Rotterdam of Den Haag? Think again. Zuid-Nederland timmert hard aan de weg. In een nieuw museumkwartier in ‘s-Hertogenbosch opende een grootse expo over Brabant met elf werken van Vincent van Gogh en een streepje Belgische geschiedenis.

België en Nederland hebben heel wat geschiedenis gemeen. Dat is te zien in Het Noordbrabants Museum in ‘s-Hertogenbosch, een historische Nederlandse stad dicht bij de Belgische grens. Onlangs ging daar Het Verhaal van Brabant open, een nieuwe zaal van de permanente collectie. Op een oppervlakte van liefst 850 vierkante meter wordt het verhaal van de Brabantse geschiedenis vanaf de middeleeuwen tot nu getoond.

In de eerste tijdszone, van 1400 tot 1550, staan de glorietijden van de Brabantse steden centraal: daar behoorden niet alleen ‘s-Hertogenbosch, maar ook Leuven, Brussel en Antwerpen toe. Ook de volgende zone, van 1550 tot 1700, is gewijd aan een stuk gemeenschappelijke geschiedenis, met de strijd tussen katholieken en protestanten, Noord en Zuid en Spanje en Oranje. Wie zijn kennis over de Tachtigjarige Oorlog, de Vrede van Munster en de Val van Antwerpen wil opfrissen, kan hier terecht.

Het Noordbrabants Museum zet sterk in op interactiviteit. Er staan iPads waar de bezoekers filmpjes op kunnen bekijken. En met de zogenoemde ontdekstations — grote kubussen met een touchscreen — kunnen kinderen de expositie spelenderwijs verkennen.

Carlos Slim

De eyecatchers van de nieuwe tentoonstelling zijn elf schilderijen van Vincent van Gogh, die in Noord-Brabant werd geboren en er zijn eerste stappen als kunstenaar deed. Op één werk na dateren alle schilderijen uit Van Goghs Brabantse periode. In die tijd schilderde hij vooral onderwerpen uit het boerenleven in bruintinten. Het enige werk uit de vaste collectie van Het Noordbrabants Museum, Spittende Boerin uit 1885, is aangevuld met bruiklenen uit het Van Gogh Museum van Amsterdam, het Rijksmuseum en een privécollectie.

“De meeste zijn langdurige bruiklenen waarover we twee tot vijf jaar kunnen beschikken. Na afloop krijgen we andere werken in de plaats”, zegt Fiona Zachariasse, het hoofd van de collectie. “Twee dagen voor de opening van de expo kregen we fantastisch nieuws: er waren nog twee bruiklenen onderweg uit het Museo Soumaya in Mexico-City: een Schaapherder uit 1884 en een Boerenwoning met boer uit 1885. Het is heel uitzonderlijk dat die werken worden uitgeleend. Het is van 1903 en 1950 geleden dat ze nog in Nederland te zien waren.” Beide werken zijn eigendom van Carlos Slim, na Bill Gates de rijkste man ter wereld. Ze zijn een halfjaar te zien in ‘s-Hertogenbosch.

Bosch uit Bosch

Het museum besteedt ook aandacht aan die andere bekende Brabantse kunstenaar: Jheronimus Bosch. Schilderijen van Bosch heeft het museum niet. Die zijn ook zeer schaars. Er zijn slechts 45 schilderijen en tekeningen van hem bekend. wel hangt er werk van Bosch-epigonen. “Kopieën en schilderijen in de trant van Jheronimus Bosch waren in de late vijftiende en in de zestiende eeuw buitengewoon populair. De panelen van Bosch zelf, die onder meer in Madrid, Venetië, Wenen en Brussel hangen, projecteren we op de muur. We vroegen de Brabantse artiest Bram Hermens om een hedendaagse interpretatie van Bosch te maken. Hij creëerde een grote zeefdruk die verwijst naar de 21ste eeuw, onder meer naar genetische manipulatie”, vertelt Zachiariasse.

In 2016 wordt de vijfhonderdste sterfdatum van Jheronimus Bosch herdacht. Met het oog daarop werd in 2009 de stichting Bosch500 opgericht. De activiteiten van de stichting eindigen met een hoogtepunt in 2016. “Zo opent in januari 2016 in Het Noordbrabants Museum een grote retrospectieve over Bosch”, zegt projectcoördinator Matthijs Ilsink. “Tegen dan wordt ook een groots wetenschappelijk onderzoek afgerond, waarbij het werk van Bosch heel minutieus wordt gefotografeerd en gescand met de nieuwste apparatuur. Zo kunnen we zijn supergedetailleerde werken nog beter bestuderen. Ongetwijfeld komen we zo tot nieuwe ontdekkingen. Op de website boschproject.org zijn de detailopnames voor iedereen beschikbaar.”

Brabants Guggenheim

Met de opening van Het Verhaal van Brabant is er eindelijk een einde gekomen aan de renovatie van Het Noordbrabants Museum. Het museum was maar liefst twee jaar gesloten. In mei ging het opnieuw open, maar de laatste zaal liet nog acht maanden op zich wachten, omdat een van de belangrijkste leveranciers failliet ging. Het Noordbrabants Museum is nu een onderdeel van het nieuwe Museumkwartier. Rond de monumentale tuin van Het Noordbrabants Museum, dat is gevestigd in een achttiende-eeuws stadspaleis, werd een nieuw museum gebouwd: het Stedelijk Museum ‘s-Hertogenbosch (SM’s). Een huzarenstukje: de nieuwbouw ligt volledig ingebed tussen bestaande monumentale gebouwen en de binnenstad.

Het architectenbureau Bierman Henket bracht het project tot een goed einde. Een van de blikvangers is de grote witte trap in de ontvangsthal van het SM’s. Die leverde het museum al gauw de bijnaam ‘het Guggenheim van Den Bosch’ op. De twee musea hebben een eigen ingang, maar ze delen voorzieningen zoals het restaurant, de shop en de bibliotheek, naast de marketing en de sponsors.

Het Noordbrabants Museum heeft een historische collectie met oude schilderijen en Romeinse archeologie, terwijl het SM’s naoorlogs keramiek, juwelen en hedendaagse kunst tentoonstelt. De twee musea hebben samen zo’n 5000 vierkante meter expositieruimte. Daarmee lijkt hun missie — samen het grootste museum buiten de Randstand worden — geslaagd. “We zijn nu een van de belangrijkste culturele trekpleisters van het Zuiden”, zegt Charles de Mooij, de directeur van Het Noordbrabants Museum trots. “We horen bij de grootste musea van Nederland.”

IRIS DE FEIJTER IN ‘S-HERTOGENBOSCH

“We horen nu bij de grootste musea van Nederland” – Charles de Mooij, directeur Het Noordbrabants Museum