Bom onder sociale zekerheid

Ruim 1600 miljard spendeert de sociale zekerheid. Dat belet niet dat de kloof tussen rijk en arm uitdiept. Vadertje Staat moet steeds meer inspringen voor het afbrokkelende sociale weefsel. Dat heeft het systeem voor een groot stuk aan zichzelf te wijten.

Wie de ruwe werkloosheidscijfers van dichterbij bekijkt, ontdekt een merkwaardige dynamiek. “Arbeidspolarisatie” noemen Paul Gregg en Jonathan Wadsworth, vorsers aan de London School of Economics, dat. Ze doen in hun onderzoek drie vaststellingen :

Het aantal gezinnen zonder arbeidsinkomen neemt toe.

Het aantal gezinnen waar alle volwassenen werken stijgt ook.

Het aantal gezinnen waar een van beide volwassenen werkt, wordt daarentegen steeds schaarser.

Dat blijkt uit de evolutie van de arbeidsverdeling tussen gezinnen in dertien Oeso-landen in de periode ’84-’94. De grafiek toont wat dat voor België opleverde.

De stijging van het aantal volledig werkloze gezinnen (ook een alleenstaande wordt als gezin beschouwd) contrasteert fel met de toegenomen tewerkstellingsgraad in de dertien onderzochte landen. De tewerkstellingsgraad een moeilijk woord voor het aantal mensen dat op beroepsactieve leeftijd werkt is hoofdzakelijk gestegen door de toegenomen toetreding van vrouwen op de arbeidsmarkt.

In België steeg de tewerkstellingsgraad tussen ’84 en ’94 met slechts 1 %, terwijl Nederland bijvoorbeeld maar liefst 10 % vooruitging. Het aantal gezinnen zonder werk steeg in België gevoelig : +3,2 % tegen 1,4 % gemiddeld in de dertien onderzochte landen.

Om een dam tegen die stijgende werkloosheid op te werpen, berekenden Paul Gregg en Jonathan Wadsworth dat de tewerkstellingsgraad met 3,5 % diende te stijgen over de beschouwde periode. Landen die op dat vlak het slechtst presteerden en die 3,5 % niet haalden met België mee op kop naast Frankrijk kenden dan ook de sterkste polarisatie van de werkgelegenheid.

WERKLOOSHEID SPREIDEN.

Mee aan de basis van deze trend ligt de toename van het aantal gezinnen met één volwassene. Deze groep is uiteraard het kwetsbaarst om zonder arbeidsinkomen te vallen : hij maakt 60 % uit van de werkloze families. De afbraak van het traditionele gezin speelt hier mee, maar verklaart de polarisatie niet.

Wat dan wel ? Jonathan Wadsworth : “We merkten dat de arbeidsparticipatie van mannen daalde, terwijl die van vrouwen steeg. We dachten eerst dat als de man zijn werk verloor zijn vrouw als compensatie op de arbeidsmarkt verscheen. Dat blijkt dus niet het geval te zijn : onze studie onthult dat de meeste vrouwen die een job vonden uit gezinnen komen waar ook de man al een inkomen heeft. De sleutel om dit te verklaren, ligt in de genereuze werkloosheidsuitkeringen en de hoge belasting op arbeidsinkomen. Veel nieuwe arbeidsplaatsen zijn mede door de hoge belastingdruk deeltijds of tijdelijk. Het nettoloon daarvan is onvoldoende, zodat werkloze gezinnen die zo een job zouden aanvaarden nauwelijks beter af zijn dan met hun werklozensteun. Voor gezinnen die al een inkomen hebben en dus minder een beroep doen op de staat, is de prikkel groter om die jobs op te nemen. Landen met de vlotst uitkerende sociale zekerheidssystemen kennen nu de grootste arbeidspolarisatie.”

Voor de sociale zekerheid heeft dit verstrekkende gevolgen. Een gezin zonder werk valt terug op een inkomen verschaft door de overheid. Gezinnen met een mengeling van werkende en niet-werkende ingezetenen daarentegen zijn minder geneigd om in dezelfde mate een beroep te doen op overheidssteun. De werkloze gezinsleden worden minstens voor een deel gesubsidieerd door de werkenden van het gezin. Het verschrompelen van deze groep gezinnen verhoogt de druk op de betaalbaarheid van de sociale zekerheid.

In Spanje ligt de werkloosheid drie maal hoger dan in het Verenigd Koninkrijk, maar in beide landen zit ongeveer 20 % van de gezinnen zonder werk. Spanje net als de meeste zuiderse landen slaagt erin de verdeling van werk beter te spreiden over de gezinnen. Dat heeft met de arbeidswetgeving maar ook met de culturele normen te maken. Het gevolg is dat de veel hogere werkloosheid in Spanje nauwelijks meer werkloze gezinnen oplevert en minder zwaar doorweegt op de overheidsuitgaven.

Conclusie : de beste manier om de overheidsuitgaven in de sociale zekerheid te saneren, is het aantal gezinnen afhankelijk van een uitkering terug te dringen.

KDA

P. Gregg, J. Wadsworth, It takes two : employment polarisation in the OECD, Centre for economic performance, London School of Economics, Discussion paper no. 304, sept. ’96.

WERKENDE GEZINNEN Aantal neemt toe, maar ook het aantal dat volledig terugvalt op de sociale zekerheid.