Bloeiende economieën, slungelig leiderschap

Als de regeringen niet een dergelijke puinhoop van het beleid hadden gemaakt, dan zouden de economische vooruitzichten voor 2003 er veel rooskleuriger uitzien.

Tenzij het geluk niet aan onze kant staat, zal 2003 een veel beter jaar worden voor de wereldeconomie dan 2002. De totale groei in 2002 was onregelmatig en zwak. Hij zal sterker worden: verwacht wordt dat de wereldproductie zal stijgen met 4%, vergeleken met 3% in 2002. Waarschijnlijk worden er geen records gebroken, maar toch is er reden tot juichen.

Je kan dit op twee manieren bekijken. Het goede nieuws is dat de kater van de nieuwe economie milder was dan iemand had mogen verwachten. Onthoud dat de recente vertraging in de Verenigde Staten geen crisis was en amper een recessie genoemd kon worden: opmerkelijk gezien de hausse die eraan voorafging. Aan de andere kant is het ook waar dat veel regeringen iets te verklaren hebben. Als zij niet een dergelijke puinhoop van het beleid hadden gemaakt, dan zouden de vooruitzichten voor 2003 er veel rooskleuriger uitzien.

Wat bezielt Europa en Japan?

Op een gegeven moment leek het alsof de Verenigde Staten op wonderbaarlijke wijze er weer bovenop zouden komen. De economie nam een vliegende start in het eerste kwartaal van 2002, maar dan bleef de groei steken. Investeerders werden verpletterd door een tweede golf van dalende aandelenprijzen. Een schijnbaar oneindige reeks boekhoudschandalen ligt nog steeds zwaar op de maag van investeerders. Het vertrouwen in de bedrijfswereld is afgenomen en de inkomsten blijken zich slechts langzaam te herstellen. En toch zal de wereldeconomie zich traag herpakken, ondersteund door de onvermoeibare Amerikaanse consument, door een buitengewoon agressieve afzwakking van het Amerikaanse fiscale beleid en door de lage rentevoeten van de Amerikaanse centrale bank ( Fed). De investeringen blijven in de put zitten. Dat zal moeten veranderen – en dat zal waarschijnlijk gebeuren – terwijl de groei aan snelheid zal winnen naarmate het jaar vordert.

Het grote probleem voor de wereldeconomie is niet zozeer wat er aan het gebeuren is in de Verenigde Staten, maar wat er niet aan het gebeuren is in Europa en Japan. In Amerika kan men dit amper begrijpen. Daar wordt het fiscale beleid van de Bush-administratie zwaar op de korrel genomen en het groeiende begrotingstekort betreurd. En iedereen schreeuwt om gedurfdere pogingen om het bedrijfsbeleid te hervormen. Wel, het is een feit dat de belastingverlaging en de verhogingen van de uitgaven beter hadden kunnen worden opgesteld om de minderbedeelden te helpen en de economie een duwtje in de rug te geven. Maar dat zijn de kleine lettertjes. Het belangrijkste is dat de algemene verlaging van de fiscale druk – veel en snel – net dat was wat Amerika nodig had, en precies wat Amerika kreeg.

Door de trage groei in de Verenigde Staten wordt het cruciaal dat de andere grote economieën in de wereld het voortouw nemen. Dat doen ze niet. En het is duidelijk wat de oorzaak is. Zowel Japan als Europa hebben hetzelfde nodig als de Verenigde Staten: een afgemeten en wederzijds ondersteunende afzwakking van het fiscale en monetaire beleid. Waarom gebeurt dit niet?

In Japan zou je wel eens de verkeerde indruk kunnen krijgen dat dit wel gebeurd is. De rentevoeten zijn verlaagd tot bijna nul en de overheid blijft ongelooflijke fiscale gaten opvullen. Het fiscale en monetaire beleid, zo zou je kunnen veronderstellen, heeft gedaan wat het kon. Niet dus. Fiscale tekorten die aangemunt worden door de centrale bank (‘het drukken van geld’) hadden de vraag kunnen aanzwengelen, bankhervorming of niet. En dat kan nog steeds. Maar het ministerie van Financiën is schuchter geweest en de Bank van Japan heeft geweigerd mee te werken. De jongste decennia heeft de centrale bank van Japan haar eigen hoge rentevoeten vaak geneutraliseerd met compenserende begeleiding aan lenende banken. De koers van het beleid in Japan de voorbije tien jaar zou beter begrepen kunnen worden als de overheid zich tot doel had gesteld de economie in een laagconjunctuur te houden. Het lijkt alsof dit nog steeds haar intentie zal zijn in 2003.

Vaarwel domheidspact

Het Europese beleid is lang zo gek niet, maar je kan het amper helder noemen. Het monetaire beleid wordt verlamd door de vreemde werkingsprocedures van de Europese Centrale Bank (ECB), terwijl het fiscale beleid geboeid wordt door het bizar genaamde stabiliteits- en groeipact van de overheden in de eurozone. Beide vereisen dringende aandacht.

Om haarzelf meer flexibiliteit te gunnen in een Europa waar het inflatietempo verschilt van land tot land, zou de ECB beter een minder ambitieus inflatiedoel aannemen – met een middelpunt van 2,5% in plaats van het huidige (impliciete) middelpunt van 1%. En het domheidspact zou eenvoudigweg gedumpt moeten worden. Eender welk beleid dat een land met een begrotingstekort van slechts 3% van het bruto binnenlands product oplegt de belastingen te verhogen en in de uitgaven te snoeien tijdens een recessie – zoals het pact heeft gedaan met Duitsland – is geen schadeloze grap meer. Je kan verwachten dat het een oneervol einde tegemoet gaat.

Niemand heeft ooit geld verloren met een weddenschap op het onvermogen van Japan of de Europese Unie om een beleid te herstellen dat gewoonweg kapot is. Even leek het echter dat het algemene landbouwbeleid van Europa – een kapot beleid bij uitstek – radicaal hervormd zou worden in 2003. Dat had de wereldeconomie serieus kunnen helpen. Eindelijk waren veel van de armste ontwikkelingslanden er beter van geworden. Het had de huidige ronde van wereldhandelsconferenties (die afhangen van de vooruitgang die wordt gemaakt op het gebied van landbouw) een duwtje in de juiste richting gegeven: vrijhandel maakt de wereld rijker.

Maar nee. De voorgestelde hervormingen zullen worden uitgesteld op vraag van Frankrijk. Een schande. De ronde van Doha zal worden tenietgedaan. De zoveelste kans om de groei in 2003 groter te maken zal onnodig verloren gaan. De wereldeconomie is aan de beterhand, maar niet dankzij de leiders.

Clive Crook [{ssquf}]

De auteur is adjunct-hoofdredacteur van The Economist.

(2003)

Op vraag van Frankrijk werden de Europese landbouwhervormingen uitgesteld. Meteen gaat de zoveelste kans om de groei in 2003 groter te maken verloren.