Bloed in Sri Lanka

Acht jaar na het succesboek ‘De Engelse patiënt’ en vier jaar na de Oscar-inpalmende verfilming ervan, verscheen de nieuwe roman van Michael Ondaatje, waarin hij terugkeert naar zijn verscheurde geboorteland Sri Lanka.

In de megaseller De Engelse patiënt smeerde de in Toronto wonende dichter-romancier Michael Ondaatje de huiveringwekkende beelden breeduit. Vooral de zwaar verbrande Engelse patiënt in een door de oorlog geblakerde Toscaanse villa bleef naspoken bij de miljoenen lezers (en filmkijkers). In zijn nieuwe roman, De geest van Anil, waarop het acht jaar wachten was, wordt het gruwelijke impressionisme uit zijn vorige boek veeleer uitvergroot tot een luguber expressionisme.

De actualiteit van de macabere gebeurtenissen maken de nieuwe roman nog indringender. Ondaatje keert immers terug naar zijn geboorteland Sri Lanka, dat sinds de jaren tachtig uiteengereten wordt door etnisch geweld. In het noorden vechten de hindoeistische Tamils voor onafhankelijkheid tegen de dominerende boeddhistische Singalezen. Tegelijkertijd opereren in het zuiden rebellen. Ondertussen wordt ook het regeringsleger ervan verdacht de hand te hebben in aanslagen en moorden. Het beeld dat van Sri Lanka al langer bestond, een traan onder de wang van India, heeft de jongste decennia het serene beeld van paradijselijke palmboomstranden weggedrukt (wat niet verhindert dat grote delen van het vroegere Ceylon nog altijd bezocht worden door in de watten gelegde toeristen).

Zonder gêne past Ondaatje het oude mechanisme toe van het emotioneel sterke pars pro toto. Hij zoomt in op een lijk, op een slachtoffer. Al moet gezegd dat hij ondertussen niet vergeet ons geregeld te herinneren aan de gewelddadige omgeving. Bovendien moffelt hij een personage in het boek die het land vanuit zijn eigen perspectief kan bejegenen: na studies en werk in Engeland en Amerika, keert een forensisch antropologe voor het eerst in vijftien jaar terug naar haar geboorteland. Ze maakt deel uit van een internationale vredesmissie die onder meer opgegraven slachtoffers wil onderzoeken. Zo wil de VN meer informatie verzamelen over de daders en over het politiek complexe conflict.

Zelfs een heuse whodunit-lijn stopt Ondaatje in de roman, maar al gauw laat hij zijn verhaal te zeer verbrokkelen en door een al te brede delta meanderen om die mysteriebelofte in te lossen. Door die ongelukkige aanpak valt ook een andere onhandigheid op die niet zou mogen terug te vinden zijn bij een voormalig Booker Prize-laureaat. Hij stopt zijn huiswerk – zijn research over onderzoek op opgegraven lijken en de politieke actualiteit – veel te opzichtig en onbeholpen in de roman. Gelukkig resten zijn krachtige beelden en diamantgeslepen stijl, maar juist op dit vlak gooit de vertaling roet in het eten. De Nederlandse editie verscheen tegelijkertijd met de oorspronkelijke versie. Blijkbaar werden de vertalers daardoor gedwongen tot een erg onzorgvuldige haastklus. Ook dat is gruwelijk.

Michael Ondaatje, De geest van Anil. Bert Bakker, 277 blz., 665 fr.

luc de decker