BINDMIDDEL OF SPLIJTZWAM ?

Explosieve scenario’s

Nog voor het eind van deze eeuw krijgt Europa één munt, en dat is een bijzondere prestatie. De euro is echter niet origineel : het is zeker al de derde Europese poging. De vorige probeersels mislukten. In december 1865 vormden België, Frankrijk, Italië en Zwitserland de Latijnse Muntunie (later kwam ook Griekenland erbij). Deze muntunie liep vijf jaar later stuk op de Frans-Duitse oorlog van 1870. De vlag werd in 1872 overgenomen door de Denen, de Noren en de Zweden in de Scandinavische Muntunie die aan haar einde kwam in de Eerste Wereldoorlog. Een muntunie is een hachelijke onderneming.

Het invoeren van de euro heeft vooral een politieke bedoeling. De Europese leiders zien de eenheidsmunt als een bindmiddel, een trouwring ter bezegeling van hun politieke unie. Ze nemen echter wel erg grote risico’s ; het is mogelijk dat de euro veeleer een splijtzwam dan een lijmpot wordt. Als niet iedereen van bij het begin meedoet, zijn er meteen al twee Europa’s. Ik zie evenwel nog meer explosieve scenario’s.

TEKORT.

Het is niet onmogelijk dat Frankrijk na de invoering van de euro een stimulerend beleid voert om zijn grote werkloosheid te bestrijden : meer banen bij de overheid, subsidies aan bedrijven in nood, het dekken van verliezen bij staatsbedrijven, meer geld voor vervroegde pensionering.

Daardoor groeit het tekort op de Franse begroting. Dat tekort moet gefinancierd worden. Er zijn twee routes : een verhoging van de staatsschuld of een verhoging van de belastingen. In het eerste geval betaalt heel Europa voor de Franse problemen, in het tweede geval betaalt alleen Frankrijk.

ROTS.

Neem eerst de verhoging van de staatsschuld. De Franse overheid en de particuliere investeerders concurreren dan om de schaarse fondsen die de spaarders aanbieden. Die concurrentie jaagt de rente omhoog. De Europese Centrale Bank kan die rentestijging eventueel tegengaan door de kredietverlenging te versoepelen, maar dan dreigt er inflatiegevaar.

Stel dat de bank dat niet wil, en daar heeft ze volgens The Economist alle reden voor : de Europese Bank zal waarschijnlijk vanaf het begin een granieten reputatie willen vestigen als de rots in de strijd tegen de inflatie (zoals de Bundesbank dat nu is). Dus ze laat de Europese rente oplopen. Die wordt hoger dan elders en kapitaal uit de hele wereld stroomt Europa binnen, met het gevolg dat de wisselkoers van de euro toeneemt.

Door de hogere eurokoers wordt de Belgische economie zwaar getroffen. Onze export wordt te duur en we verliezen onze concurrentiepositie tegenover de Verenigde Staten, Japan en de Aziatische Tijgers. Er ontstaat werkloosheid in onze exportsector. De werkgevers en de vakbonden protesteren heftig ; tijdens de eerstvolgende Eurotop verlaat België de muntunie en brengen wij de euro ten val.

DAL.

Of neem de verhoging van de belastingen. Om hun tekorten te financieren, verhogen de Fransen de belastingen en de sociale premies ; daardoor lopen hun productiekosten fors op. De Fransen prijzen zichzelf uit de markt, de Citroëns en de Peugeots worden weggeconcurreerd op de internationale markten. Het ene Franse bedrijf na het andere sneuvelt. De werkloosheidsproblemen nemen overhand toe en Frankrijk wordt het achtergebleven gebied van Europa.

Normaliter verhuizen jongeren en mensen met ambities uit achtergebleven regio’s om hun geluk elders te zoeken. Werk zoeken in een ander land is evenwel geen echt alternatief : werklozen uit Bordeaux emigreren niet naar Bremen. Binnen hetzelfde land met eenzelfde taal en cultuur is migratie al moeilijk, binnen een Europa met verschillende talen en culturen is die weg praktisch uitgesloten.

Dat betekent een lange en trieste aanpassingsperiode met een zwak Frankrijk, dat door een diep dal moet tot de lonen voldoende gematigd zijn om weer internationaal te kunnen concurreren. De Franse werknemers komen hiertegen in opstand, ze leggen de treinen stil en sluiten de snelwegen af ; tijdens de eerstvolgende Eurotop brengen de Fransen de euro ten val.

KWIK.

Het is ook niet onmogelijk dat de Europese Centrale Bank toch besluit om bij de oplopende tekorten van de Franse begroting de monetaire teugels te laten vieren. Ik heb hierboven gemakshalve het voorbeeld van Frankrijk genomen, maar dat is niet het enige land met begrotingsproblemen.

Bij gelijktijdige druk van veel landen kan de centrale bank toch overstag gaan. De Europese inflatie stijgt dan als het kwik op een warme zomerdag. De Duitse burgers worden hier bloednerveus van ; tijdens de eerstvolgende Eurotop brengen de Duitsers de euro ten val.

VOORDEEL.

Toegegeven, mijn scenario’s zijn erg pessimistisch. Echter : loopt de euro op ruzie uit, dan hebben we een grote Europese kater in plaats van een grote Europese munt. En dat zou bijzonder jammer zijn.

Het grootste voordeel van de euro is namelijk niet zozeer meer handel, maar een grotere lotsverbondenheid zodat we aan het einde van deze eeuw kunnen zeggen : er komt nooit meer oorlog in Europa. Dat zou niemand aan het begin van deze eeuw geloofd hebben.

JULES THEEUWES

Dr. Jules Theeuwes is hoogleraar economie aan de Rijksuniversiteit Leiden.