BIM BAM BEIEREN …

De klokken beginnen steeds onheilspellender te klinken rond het project ‘BAM’. Dit drieletterwoord staat voor ‘Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel’ en is het vehikel dat de grootste bouwwerf van Vlaanderen moet coördineren. Kostprijs: 3,8 miljard euro, nu al een vierde meer dan midden 2005 begroot. Met als kers op de taart: de Oosterweelverbinding of ‘Lange Wapperbrug’ die het sluitstuk moet worden van de Antwerpse Ring.

Uit een vertrouwelijk rapport dat De Standaard begin deze week publiceerde, blijkt dat het bouwconsortium Noriant – dat de brug moet leggen – op vijftien punten niet conform het bestek is. En dit is in flagrante tegenspraak met wat Jan Van Rensbergen, de CEO van BAM, drie weken geleden in het Vlaams Parlement verklaarde.

Zo zou Noriant ‘kunstmatig’ bespaard hebben op technische vereisten zoals de meetapparatuur, de scheurwijdte van het beton, het onderhoudspad en de trillingen van de brug. Dit consortium, dat een alliantie is van de privégroepen Vinci, CFE, Besix en Dredging, kwam als favoriet uit de bus nog voor het zijn beste prijs op tafel moest leggen. Volgens critici werd hierdoor de concurrentie gekortwiekt.

Het is een oud zeer in projecten van publieke en private samenwerking (PPS). In een derde van de gevallen ondergaan de deals nog significante wijzigingen zodra de finalist voor het project is geselecteerd, zo blijkt uit recent Brits onderzoek. De Vlaamse minister van Begroting, Dirk Van Mechelen (Open VLD), was er als de kippen bij om vrank te stellen dat het Oosterweel-prijskaartje op 1,85 miljard euro is geplafonneerd. Maar hij vertelde er niet bij dat dit exclusief de onderhouds- en financieringskosten is.

We hoeven ons als belastingbetaler geen illusies te maken. Alternatieve financiering – zoals PPS – wordt schering en inslag in deze regio. Eind 2006 had Vlaanderen nog slechts 438 miljoen euro schulden en in 2008 komt de ‘magische’ nulschuld in zicht. Om de Belgische staatsschuld niet te laten exploderen, moet de regering-Leterme echter op de kleintjes letten. Creatieve financieringstechnieken zijn dus het geschikte alternatief.

PPS is er één van. Een welgekomen truc om een aantal projecten buiten balans te financieren. Minister-president Yves Leterme (CD&V) stak recent nog, op het PPS-congres van de ParticipatieMaatschappij Vlaanderen (PMV), de loftrompet over deze financiële hocus-pocus. Hoe meer peperdure financieringsprojecten van de Vlaamse regering in afzonderlijke ‘special purpose vehicles’ worden gestopt, hoe beter, zo klonk zijn boodschap. De CEO van een beursgenoteerd technologiebedrijf was voor gek verklaard indien hij een zelfde pleidooi had gehouden in 2001 – net na het uiteenspatten van de beursbubbel. Niet zo bij de Vlaamse regering. Op de banken van meerderheid en oppositie is er weinig of geen expertise om die complexe wirwar van alternatieve geldlijnen – nu al goed voor 5,1 miljard euro – op te volgen.

In januari trok de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (Serv) even aan de alarmbel: er was de dringende vraag aan de Vlaamse overheid om duidelijker en opener te communiceren over haar waslijst aan alternatieve investeringsprojecten. Vlaanderen investeert nu al samen met privé-partners en financiers, in scholen, wegontsluitingen, luchthavens, sportinfra-structuur en sociale huisvesting, maar de transparantie over de financiële impact van deze projecten – vaak over diverse tientallen jaren uitgesmeerd – is ondermaats. Grote publieke infrastructuurwerken trekken sjoemelaars en profiteurs aan als vliegen. Dat is een realiteit. De Deense professor Bent Flyvbjerg vergeleek in 2002 niet minder dan 258 gevallen, goed voor bijna 70 miljard euro aan investeringen, en kwam tot de conclusie dat er bij tunnels en bruggen gemiddeld 33,8 % meer wordt betaald dan aanvankelijk begroot. Bij wegen is dat 20,4 %. Het Britse Rekenhof en ministerie van Financiën stelden echter vast dat PPS het aantal projecten dat binnen budget blijft, doet stijgen.

Maar de reden waarom de kostprijs van deze werken nog vaak de pan uit swingde, bleef op dreigende wijze aanwezig. Er was geen andere uitleg voor de budget-overschrijdingen, tenzij ‘strategische misinterpretatie,’ zo schreef academicus Flyvbjerg in zijn studie. Of vrij vertaald: leugen en misleiding die bewust worden aangewend om het project effectief van start te doen gaan en hieruit de nodige winstcijfers te puren, op de rug van de belastingbetaler.

Het zelfde mechanisme speelt bij de financieringsstromen achter BAM. Reken daarbij het gebrek aan transparantie dat zich aandient bij de diverse andere PPS-projecten die de Vlaamse overheid in de steigers heeft staan. Het Vlaams Parlement is gewaarschuwd.

piet depuydt hoofdredacteur