Big brother is watching you

JAN VAN DYCK

Een van de tendenzen van de jongste decennia is ongetwijfeld de toegenomen mogelijkheden voor overheden om u en mij in het oog te houden, elke beweging te registreren en inlichtingen uit te wisselen.

Een belangrijk deel van die mogelijkheden is terug te vinden in het preventieve deel van de antiwitwaswetgeving. Zij is – de titel spreekt voor zich – bedoeld om te vermijden dat criminelen de opbrengsten van hun misdadig handelen ongestraft opnieuw in het ‘witte’ circuit kunnen brengen.

De wetgever heeft niet enkel in een repressieve aanpak voorzien, maar ook in een preventieve benadering. Onder het motto ‘beter voorkomen dan genezen’ moet die ervoor zorgen dat witwas in de kiem gesmoord wordt.

De vraag is dan, hoe je dat praktisch moet aanpakken. Je kan moeilijk naast iedere burger een politieagent zetten.

De oplossing lag voor de hand. Op het gebied van de btw heeft men er al veertig jaar ervaring mee. Weliswaar bestaan er voor de btw ook nog controleambtenaren. Maar het grootste gedeelte van de controle op het goed functioneren van het btw-stelsel berust niet bij ambtenaren, maar bij de btw-plichtigen zelf. Iedere btw-plichtige beloert en controleert elke andere btw-plichtige met wie hij in aanraking komt. En dat systeem werkt vrij efficiënt. Want mijn recht op recuperatie van de betaalde btw is in het btw-systeem afhankelijk van de vraag of mijn leverancier of dienstverrichter zijn btw-verplichtingen nauwgezet nakomt. Iedereen is daardoor controleur van iedereen.

Eenzelfde systeem heeft men ook ingevoerd voor de toepassing van het preventieve deel van de antiwitwaswetgeving. De controle is ook hier – in eerste instantie – niet in handen van controleambtenaren, maar wel van de spelers op de markt. Zij moeten het systeem in de gaten houden. Het verschil met de btw is wel, dat zij zelf daar weinig of geen baat bij hebben. Zo verplicht de antiwitwaswetgeving (onder meer) bankiers om verdachte verrichtingen van hun cliënten te melden aan de Cel voor Financiële Informatieverwerking (in de wandeling ook ‘witwascel’ genoemd). Maar die verplichting is tegennatuurlijk. De essentie van de job van bankier bestaat erin cliënten financieel bij te staan, en niet om ze te verlinken bij de witwascel.

Wat er ook van zij, in de voorbije decennia is het aantal beroepspersonen die bij het collectief georganiseerd verklikken van potentiële witwassers betrokken is, alleen maar toegenomen. De verplichting om verdachte transacties te melden bij de witwascel is al lang niet meer beperkt tot financiële of verwante instellingen. Vandaag geldt die verplichting ook in hoofde van erkende boekhouders, accountants, belastingconsulenten, bedrijfsrevisoren, notarissen, vastgoedmakelaars, casino-uitbaters, enzovoort, enzovoort. Zelfs het gelid van de advocaten is er niet in geslaagd de dans te ontspringen. Zij het, dat de gevallen waarin zij tot melding aan de witwascel verplicht zijn, eerder uitzondering dan regel zijn; en dat de melding in hun geval niet rechtstreeks, maar via de stafhouder verloopt.

Eigen aan zulke vormen van massacontrole is, dat ze expansief zijn. Het preventieve deel van de antiwitwaswetgeving vormt daar geen uitzondering op. Het stopt niet, vooraleer ongeveer iedereen de controleur is van iedereen. De programmawet die onlangs in het parlement werd goedgekeurd, voegt een heel leger meldingsplichtigen toe: alle ambtenaren van alle administratieve diensten van de federale overheid – inclusief dus ook alle fiscale ambtenaren – zijn nu opeens ook meldingsplichtig verklaard. Zodra zij witwas vermoeden, moeten zij de witwascel op de hoogte brengen.

Bij deze massale uitbreiding van de meldingsplicht rijzen tal van vragen. Zo is de meldingsplicht al lang niet meer beperkt tot zware criminele feiten. Ook bijvoorbeeld het verbergen van de opbrengst uit een eenvoudig ‘misbruik van vennootschapsgoederen’ valt tegenwoordig onder de meldingsplicht. Bijgevolg is het afwachten of de witwascel niet zal bezwijken onder de toevloed van witwasmeldingen. Alleen wie slecht van inborst is, zal denken dat dit misschien de bedoeling is.

De auteur is advocaat en hoofdredacteur van Fiscoloog. www.fiscoloog.be

Het aantal meldingsplichtigen is massaal uitgebreid.