“Fed belooft verse portie stimulus”, zo kopt De Tijd donderdagmorgen. In de Financial Times staat op pagina 1: “Fed chief opens door to stimulus”. Het verschil tussen beide titels is méér dan een nuance.
Aandachtige lectuur van de verklaring die Ben Bernanke, de voorzitter van de Amerikaanse centrale bank (Fed), gisteren aflegde voor het Amerikaanse Congres leert dat alleen de titel van de Financial Times de lading dekt.
Twee scenario’s
Bernanke schildert twee mogelijke scenario’s. Ofwel verzwakt de economie en steekt het deflatiespook weer de kop op. Een van de beleidspaden die de Fed dan kan bewandelen, aldus Bernanke, is het opvoeren van de aankopen van waardepapier. Ofwel gaat het de andere kant op met de economie en dan schroeft de Fed haar beleid van kwantitatieve expansie terug. Bernanke belooft dus niets, hij zet, onder duidelijke voorwaarden, de deur op een kier om nog meer vers geld in de economie te pompen.
Balanstotaal van 3000 miljard dollar
Onderstaande grafiek geeft aan hoe het beleid van de Fed de voorbije drie jaar evolueerde. Na eerst de basisrentevoet naar nagenoeg 0% gebracht te hebben, zette de Fed haar balans in het het oog op de bestrijding van deflatie en de ondersteuning van de economie. Aanvankelijk gebeurde dat door kredietmarkten te stutten en omvangrijke leningen aan kredietinstellingen toe te staan. Begin 2009 startte de massale aankoop van vastgoedpapier die tegen de herfst van 2010 een hoogtepunt bereikte. Sindsdien blaast de Fed de geldhoeveelheid op door massaal overheidsobligaties te kopen. De tweede grote fase van dit beleid van zogenaamd kwantitatieve versoepeling (QE2) eindigde enkele weken geleden. De Fed pompte tussen de herfst van 2008 en nu haar balanstotaal op van 800 miljard dollar naar bijna 3000 miljard dollar, een nooit eerder uitgevoerde oefening.
Meltdown voorkomen
Het staat buiten kijf dat de prompte en omvangrijke steunoperaties doorgevoerd door de Fed (en ook door bijvoorbeeld de Europese Centrale Bank) een complete financiële meltdown voorkomen hebben in de maanden volgend op september 2008. Dat is een niet geringe verdienste die Fed- en Bernanke-criticasters onterecht in twijfel trekken. Wat de Fed nadien deed – vanaf de tweede helft van 2009 – is voor kritiek vatbaar. Die kritiek heeft vooral betrekking op de neveneffecten van dat beleid van kwantitatieve versoepeling.
Autodestructief
De Fed slaagde erin via haar operaties de langetermijnrentevoet laag te houden en ruime beschikbaarheid van liquiditeiten te creëren. De bedoeling was om de bestedingen aan te zwengelen en de deflatie af te blokken. Wat dat laatste betreft, lukte het beleid van de Fed. Wat het eerste betreft veel minder en in ieder geval slechts kortstondig. Ondertussen traden er bovendien belangrijke neveneffecten op als gevolg van het opblazen van de liquiditeiten. Allerhande speculatieve excessen in de grondstoffen- en energiemarkten bijvoorbeeld. Zo kreeg de Fed-stimulus zelfs een stukje een autodestructief karakter want, bijvoorbeeld, de oploop van de olieprijzen drukte zwaar op de conjunctuur en het consumentenvertrouwen. Bovendien bood de monetaire expansie van de Fed ook de mogelijkheid om de noodzakelijke aanpassingen (onder meer in de huizenmarkt) op de langere baan te schuiven.
Bernanke belooft niets
Ben Bernanke beloofde niets tijdens de zitting in het Amerikaanse Congres. Hij stelt voorop dat onder bepaalde omstandigheden een nieuwe ronde van kwantitatieve versoepeling kan overwogen worden. Met wat we weten, lijkt dat geen goed idee. Je kunt de pijnlijke aanpassingsprocessen die een gehavend economisch systeem als het Amerikaanse onvermijdelijk moet doormaken niet blijven uitstellen en je kunt ook hoe langer hoe minder blind blijven voor de speculatieve excessen gevoed door het monetaire beleid.
Johan Van Overtveldt
