De nv België is al jaren een bouwwerf die maar niet af geraakt. Vijf staatshervormingen in veertig jaar tijd, waarbij de ene hervorming de andere aankondigde. “Politiek in dit land schrijft recht langs wel erg kromme wegen. Een staatshervorming die de verdere afbraak van België een halt wilde toeroepen, zal uiteindelijk het omgekeerde effect hebben.” Zo schrijft socioloog op rust Luc Huyse treffend in Het onvoltooide land, een boek over de geschiedenis van de staatshervorming in België dat hij samen met VRT-journalist Jos Bouveroux schreef. Tegelijk met de publicatie van het boek loopt op Canvas een documentairereeks over de Belgische communautaire verhoudingen tussen 1945 en nu.
Het moet gezegd: het is een huzarenstuk om een politieke geschiedenis van bijna 65 jaar in een boek van goed 200 pagina’s samen te vatten en daar bovendien nog de nodige commentaar aan te koppelen. Wie het boek leest, vindt een uitgebreid overzicht van verschillende cruciale momenten in de recente Belgische geschiedenis die geleid hebben tot de huidige federale staat.
Bouveroux schreef een soort van kroniek, Huyse koppelt daar commentaar aan. De analyses van de socioloog zijn niet nieuw, want waren al het onderwerp van eerdere boeken ( De gewapende vrede, De verzuiling voorbij). Huyse ziet de communautaire spanningen begin jaren zestig pas echt een centrale rol innemen in het maatschappelijke debat. Dat is niet verwonderlijk omdat dit kort na het beëindigen van de laatste Schoolstrijd gebeurde. Het levensbeschouwelijke debat – katholieken tegen vrijzinnigen – had de politiek de voorbije jaren beheerst en had het communautaire rijpingsproces vertraagd. De typisch Belgische pacificatiepolitiek had in 1958 de lont uit het levensbeschouwelijke kruitvat gehaald. In 1959 al sloegen in Vlaanderen katholieke en vrijzinnige organisaties de handen in elkaar in hun verzet tegen de geplande talentellingen die vaak neerkwamen op een verschuiving van de taalgrens ten nadele van Vlaanderen.
De communautaire spanningen werden in de loop van de decennia op een typisch Belgische manier aangepakt: via het compromis dat de elites afsloten. De auteurs noemen dit “het regeren met wederzijdse toestemming”. Men hanteerde eventueel de techniek van de package deal: zeer uiteenlopende eisen in één pakket onderbrengen tot ieder zijn gading vindt. Dat systeem werkt al een tijdje niet meer. Onder andere omdat er geen budgettaire ruimte meer is. Vlaanderen kan geen staatshervorming meer afkopen met extra middelen voor de armlastige Franse Gemeenschap want de federale staat is virtueel failliet. Maar er spelen nog andere factoren een rol. Vroeger kwam de elite die een pact gesloten had naar buiten en verdedigde dat bij de troepen. Het middenveld en de aan de zuilen gelieerde organen, dat de leden sterk omkaderde, kon hen over de streep trekken. In deze tijd van ontzuiling en individualisering is dat onmogelijk geworden.
Het boek is een handig instrument om de recente politieke spanningen te begrijpen. Op één punt gaan de auteurs uit de bocht: op basis van een peiling stellen ze dat de Belgen niet geïnteresseerd zijn in communautaire thema’s. De uitslagen van de vorige verkiezingen spreken dat tegen.
Jos Bouveroux & Luc Huyse, Het onvoltooide land, Van Halewyck, 2009, 214 blz., 17,50 euro
Alain Mouton
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier