2015 was het jaar waarin de 200ste verjaardag van de Slag bij Waterloo werd herdacht. Wie de berichtgeving over de herdenkingen heeft gevolgd, kreeg de indruk dat de Zuidelijke Nederlanden, of België, na de nederlaag van Napoleon op 18 juni 1815 bij het Nederland van Willem I werd gevoegd, dik tegen de zin van zowat alle Belgen.
De geschiedenis is complexer. Zo had Willem I zich al op 16 maart 1815 tot Koning der Nederlanden uitgeroepen. Noord en Zuid dus, want het Congres van Wenen had in 1814 beslist dat dit Verenigd Koninkrijk nodig was als bufferstaat tegen Frankrijk. En Napoleon was in Waterloo allang op zijn retour.
Eigenlijk was zijn tijdperk al half oktober 1813 voorbij na de overwinning van de Russen, Oostenrijkers, Pruisen en Zweden op Napoleon in Leipzig. Die ‘geallieerde’ legers trokken in de daaropvolgende maanden West-Europa binnen. Het was een periode van chaos die langzaam leidde tot de totstandkoming van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Die periode wordt beschreven in Belg en Bataaf. Het is een noodzakelijk boek, want er is over dat tijdsgewricht te weinig gepubliceerd. De samenstellers, Frank Judo en Stijn Van de Perre, zijn niet aan hun proefstuk toe. In 2007 verscheen De prijs van de scheiding over de economische gevolgen van het uiteenvallen van Nederland en België. Belg en Bataaf is een verzameling historisch-wetenschappelijke bijdragen met ook originele thema’s zoals de restitutie van kunstwerken van Rubens door Frankrijk. Of de moeizame manier waarop een Nederlands leger ontstond.
Maar de meeste aandacht gaat naar de overgangsfase tussen het ineenstortende napoleontische Europa en de stabilisering van het Verenigd Koninkrijk na 1815. De situatie in Noord-Nederland stabiliseerde zich relatief snel. In november 1813, na de inname van Amsterdam door de Russen, landde Willem-Frederik, de zoon van de laatste Nederlandse stadhouder Willem V, in Scheveningen. Twee dagen later werd hij uitgeroepen tot Willem I, Koning der Nederlanden. Op het Congres van Wenen beslisten de grootmachten het Noorden uit te breiden met de Zuidelijke Nederlanden. In ‘België’ was niet iedereen enthousiast. Tenslotte was men al sinds het einde van de 16de eeuw gescheiden van het Noorden.
Een deel van de zuidelijke bestuurlijke elite wou in 1814 een aanhechting bij Frankrijk, de adel en de clerus droomden van een terugkeer naar de Oostenrijkse Nederlanden. Slechts een minderheid zag iets in de hereniging met het Noorden. Frank Judo onderwerpt in het boek de elite die een vereniging gunstig gezind was aan een onderzoek. Het bleek om een kleine groep te gaan. Wat niet wil zeggen dat de mislukking van het Verenigd Koninkrijk toen al in de sterren geschreven stond. De elite aanvaardde Willem I uiteindelijk omdat hij deed terugdenken aan het ancien régime maar tegelijk een verlicht despoot was. In verschillende kringen heerste in de jaren na 1815 dan ook optimisme over het welslagen van het Verenigd Koninkrijk. Toen was — zoals de Nederlandse dichter Hendrik Tollens schreef — “de toekomst in goud gehuld”. Het draaide in 1830 anders uit.
Frank Judo en Stijn Van De Perre, Belg en Bataaf. De wording van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, Polis, 2015, 424 blz., 29,99 euro
ALAIN MOUTON
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier