Volgens een nieuwe studie in opdracht van Google kunnen 320.000 banen van Belgische ambtenaren efficiënter worden dankzij digitale hulpmiddelen. De onderzoekers analyseerden de impact van tools gedreven door artificiële intelligentie (AI) op de publieke sector en berekenden dat die de staatskas jaarlijks 4 miljard euro kunnen opleveren.
66 procent van de Belgische ambtenaren geeft aan zelden of nooit AI-software op het werk te gebruiken. Nochtans kan AI volgens de studie de efficiëntie van 71 procent van de ambtenarenbanen verhogen. Dat blijkt uit onderzoek van Implement in opdracht van Google. Die prestatiewinst verhoogt het economisch potentieel van ons land en zou de staatskas jaarlijks 4 miljard euro opleveren, circa 10 procent van het bruto binnenlands product.
Voor de studie zijn ambtenarenjobs ingedeeld in persona’s, die verschillen in de mate waarin AI hun taken kan automatiseren. De onderzoekers drukken die efficiëntiewinst uit in een score per persona. “Iemand die de tuin onderhoudt, krijgt bijvoorbeeld een lagere score dan iemand die aan een loket werkt, en die loketbediende scoort weer lager dan iemand die contracten verwerkt. Een hogere score betekent dat een job meer tijd kan besparen met AI. Zo werd de besparing van 4 miljard euro per jaar berekend op basis van de gegevens over Belgische ambtenarenjobs”, legt Kurt Rommens uit. Hij is head of government and public sector Benelux bij Google Cloud.
Kennis en vertrouwen opbouwen
De echte miljardenbesparing kan ons land pas in een later stadium realiseren, maar volgens Rommens is er laaghangend fruit dat op de korte termijn efficiëntiewinst kan opleveren. “De eerste stap is interne expertise opbouwen en AI inzetten voor niet-kritische toepassingen. Zo ontwikkelen ambtenaren kennis en vertrouwen en kun je later opschalen naar oplossingen die impact hebben op de burger.”
De Vlaamse overheid zette dit jaar de eerste stappen in de uitrol van de chatbot Copilot voor ambtenaren. Sinds juni kunnen 10.000 ambtenaren gebruikmaken van een licentie. Er is tot dusver niets bekend over een gelijkaardige deal in het Waalse en het Brusselse gewest of voor federale ambtenaren.
Volgens het onderzoek valt de grootste besparing te halen bij vijf types ambtenarenjobs. Ruim 1 miljard euro – met voorsprong het grootste bedrag – zit bij ambtenaren die individuele dossiers van burgers behandelen. De overige categorieën zijn: financiën en budgetbeheer, algemene overheid, planning van routes en uurroosters, en wetgeving.
Wantrouwen en jobbehoud
De econoom en begrotingsexpert Herman Matthijs (UGent, VUB) is niet verbaasd over de mogelijke besparing van 4 miljard euro, maar wijst op hindernissen die de uitrol van AI kunnen bemoeilijken. “Voordat slimme systemen echt het verschil maken, moet de kern van het probleem worden aangepakt. De structuren van het complexe ambtenarenapparaat in dit land moeten worden vereenvoudigd; het is te versnipperd over verschillende overheden met eigen werkwijzen. Daarnaast moet de regelgeving eenvoudiger: regels en procedures zijn vaak te complex en kunnen automatisering belemmeren.”
Uit het Google-onderzoek blijkt voorts dat risicoaversie bij ambtenaren én een gebrek aan publieke steun het gebruik van AI remmen. Veel ambtenaren vrezen banenverlies zodra AI-tools worden ingevoerd, maar Rommens nuanceert dat: “Het is belangrijk dat we ambtenaren de voordelen van die hulpmiddelen laten inzien, want het onderzoek toont ook dat de tools voor velen simpelweg onbekend zijn. AI kan repetitieve taken overnemen, waardoor de jobinhoud kwalitatiever wordt.”
Rommens benadrukt dat ambtenaren op verschillende niveaus ondersteuning moeten krijgen om met de nieuwe toepassingen te leren werken, bijvoorbeeld via opleidingen. Toch sluit hij niet uit dat er banen verdwijnen, “net zoals er ook jobcreatie is gerelateerd aan de implementatie van AI”, merkt hij op.
Achterstand
Het is logisch dat overheidsdiensten trager AI-hulpmiddelen inzetten dan privébedrijven, vindt professor Matthijs. “In de privésector staat winst centraal en wordt rekening gehouden met aandeelhouders; dat speelt in de publieke sector niet.” Als de overheid AI integreert, profiteren bedrijven mee, blijkt uit het onderzoek. Een vereenvoudigde administratie en efficiëntere overheidscommunicatie kunnen Belgische bedrijven jaarlijks bijna 1 miljard euro besparen.
Het onderzoek vergelijkt België ook met de buurlanden. De AI Preparedness Index van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) meet in hoeverre landen er klaar voor zijn AI breed toe te passen, op basis van digitale infrastructuur, innovatie, kapitaal en regelgeving. België staat op plaats 67 van 174 en scoort daarmee lager dan al zijn buurlanden.
“We moeten een kloof dichten, en de sleutel ligt bij de overheid: de infrastructuur en innovatie zijn al aanwezig”, zegt Matthijs. “Op de lange termijn plukken we pas vruchten, als we de uitrol van AI in onze economie versnellen. AI-tools worden alleen maar krachtiger; de technologie staat niet stil, dus het is geen goed idee te wachten tot oplossingen perfect werken.”
