Een meerderheid van de Zwitsers stemde zondag tegen een versneld afscheid van atoomenergie. Het is een ‘nee-light’, want zo kiezen de Zwitsers voor de regeringsstrategie om de centrales later van het net te halen. In 2050 moet de laatste kerncentrale buiten bedrijf zijn. Maar een nieuw referendum tekent zich alweer af.
De Zwitsers zien de gletsjers in de bergen zienderogen smelten. Sinds 1850 is de Zwitserse aarde 1,8 graden warmer geworden; meer dan dubbel zoveel warmer als het wereldgemiddelde van 0,85 graden. Steden voeren succesvolle campagnes om het energieverbruik te halveren. De streefdatum is 2050. ‘De 2000 Watt-maatschappij’ heet dat project. Het loopt parallel aan de strategie van de federale regering. Het merendeel van de Zwitsers is milieubewust.
Het sterkste staaltje daarvan gaven de Zwitsers misschien nog wel met hun toestemming per referendum voor het miljardenproject van de Alpentreintunnels, die ze geheel met eigen belastinggeld mogelijk maken. De regering prees het aan als een milieuproject dat de Alpen van het zware vrachtverkeer uit Antwerpen en Rotterdam zou bevrijden. Het volk ging daarin mee. Volgende week rijden de eerste treinen door de Gotthard Basistunnel, een kwantumsprong voor logistiek Europa, en dat zonder een cent Europees geld.
Datzelfde groene bewustzijn zorgde voor het volksinitiatief dat de vijf kerncentrales in versneld tempo wilde sluiten. Drie in 2017, de overige twee in 2024 en 2029. In navolging van Duitsland, waar het doek voor kernenergie in 2022 valt, liet Zwitserland zich inspireren door de kernramp bij Fukushima in 2011. Maar de Groene Partij overspeelde haar hand en moest zondag een nederlaag van 54 procent van de stemmen incasseren. Het plan ging niet door omdat de meeste Zwitsers toch eerder bang blijken voor black-outs dan voor het virtuele gevaar van een kernongeluk. Een opvallend detail is dat de dorpjes waar de centrales liggen met 85 procent tegen stemden. Ook het feit dat twee van de vijf kerncentrales op dit moment stilliggen wegens problemen met de reactorwand, bleek geen doorslaggevende factor.
Dat wil niet zeggen dat de Zwitsers door willen gaan met kernenergie. Ze geven de industrie hooguit meer tijd om de centrales te sluiten: tot 2050.
Verweven met Europa
Maar die uitslag blijkt toch voor meerdere verklaringen vatbaar. De middag van de volksstemming brak het politieke gekrakeel alweer los. “De Zwitserse bevolking wil niet stoppen met atoomenergie”, beweerde de vicevoorzitter van de liberale partij FDP, Christian Wasserfallen, ineens. Hij gaf aan dat de bouw van nieuwe kerncentrales mogelijk moest blijven. Ook de Zwitserse Volkspartij SVP is alweer handtekeningen aan het verzamelen tegen het parlementsbesluit uiterlijk in 2050 te stoppen met kernenergie. De conservatieven en de liberalen storen zich aan een grotere inmenging van de staat bij het bedrijfsleven, en gaan ervan uit dat nieuwe technologieën de komende jaren veiliger kerncentrales mogelijk maken.
Krijgen ze gelijk? Omdat de molens van de directe democratie langzaam draaien, betekent een nieuw referendum sowieso tijdwinst voor een complexe materie die tot ver buiten de landsgrenzen van Zwitserland reikt. Voortschrijdend inzicht kan de Zwitserse energiestrategie vóór 2050 doorkruisen. De Zwitserse sector is sterk ver- weven met de energiemarkt in Europa, die sinds 2009 geliberaliseerd is. De 60 procent waterkracht die het Zwitserse bedrijfsleven produceert, wordt bijvoorbeeld slechts voor 40 procent door de Zwitsers zelf gebruikt; de rest wordt geëxporteerd, vooral naar Italië. Van de 37 procent atoomenergie die de Zwitsers consumeren, komt 22 procent van hun eigen atoomcentrales. De rest uit het buitenland, vooral uit Frankrijk. Op dit moment draaien de kerncentrales met verlies: op elke kilowatt moeten ze geld toeleggen. Het hangt samen met de subsidies die elders in Europa, vooral in Duitsland, voor duurzame energie worden verstrekt.
Geen prioriteit
Een volledige deelname aan de Europese stroommarkt is voor de Zwitsers cruciaal; vooral ook omdat het land de ambitie heeft met zijn stuwmeren het stroomplatform van Europa te worden. Maar als geassocieerd lid van de Europese Unie moeten de Zwitsers achteraan aansluiten. Een akkoord met de EU over de toegang tot de binnenmarkt staat op het moment op het spel door het Zwitserse volksbesluit ‘Tegen massa-immigratie’. Bovendien heeft de EU momenteel de handen vol aan de brexit en andere mogelijk afvalligen. Eind november maakte de Commissie nog eens glashelder duidelijk dat verdere gesprekken met de Zwitsers geen enkele prioriteit hebben.
Renske Heddema in Zürich
Het feit dat twee van de vijf kerncentrales stilliggen wegens problemen met de reactorwand, bleek geen doorslaggevende factor.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier