Ban de fiscus uit uw angstdromen

Het is geen kinderspel om een vermogen bij elkaar te sparen, dus wilt u precies weten wat er na uw dood mee gebeurt. Successierechten, schoondochters en familieruzies houden u uit uw slaap. Hoeft niet. Als u deze tips opvolgt, kunt u met een gerust gemoed sterven.

Een welstellend mens die een mooi vermogen bij elkaar heeft gespaard, ervaart op zekere leeftijd een lichte nervositeit over wat er met dat vermogen zal gebeuren als hij er niet meer is. U wilt natuurlijk dat uw fortuin in goede handen terechtkomt, maar ook de fiscale consequenties baren zorgen. Soms wordt u zwetend wakker door het schrikbeeld van enorme bedragen aan successierechten die uw erfgenamen bij uw overlijden zullen moeten betalen.

Met een beetje gezond verstand is er al gauw een evidente oplossing te vinden. Successierechten worden betaald op wat bij overlijden aan vermogen wordt nagelaten. Hoe minder vermogen er dan is, hoe minder successierechten u betaalt. Sommige ervende Belgen trekken die volkswijsheid maar al te consequent door, en begeven zich na het overlijden van hun dierbare op het gevaarlijke en strafbare pad: ze geven activa niet aan. Anderen zijn verstandiger en plannen al tijdens hun leven. Hoe kunt u tijdens uw leven zorgen dat er bij uw overlijden geen vermogen meer is? Door het weg te schenken natuurlijk.

De gedachte om te schenken, komt bij veel ouders ook spontaan op, los van de fiscale nachtmerrie van de successierechten. Ouders zijn bezorgd om het welzijn, ook economisch, van hun kinderen. Bij een huwelijk, of bij de aankoop van een stuk grond of een huis, steken veel ouders een handje toe, zodat hun kind zich net iets meer kan permitteren.

Vermogende mensen combineren de spontane schenking om het kind verder te helpen met de fiscale voordelen in het licht van een successieplanning. Uiteraard zal niet elke schenking een fiscale besparing opleveren. Er bestaan immers ook registratierechten bij schenking. Maar dat geldt alleen voor schenkingen via een Belgische notariële akte, en niet voor de bekende gift van hand tot hand. Zo gaat men grote kapitalen schenken aan de kinderen. Per slot van rekening is het toch ook voor hen dat u zo hard werkt, ooit moet het dus bij hen terechtkomen. Waarom niet nu al, als dat een mooie belastingbesparing kan opleveren?

Hier overmeestert een nieuwe soort nervositeit de ‘klassieke’ ouder. Die uit zich in een aantal syndromen waarmee elke schenker wordt geconfronteerd die substantiële activa aan de kinderen wil overdragen.

1. Ferrari-syndroom

Het “Ferrari-syndroom” is een klassieker die vele ouders zorgen baart. Dit syndroom wordt gekenmerkt door de vrees dat het kind niet op een verstandige manier met de ontvangen zaken zal kunnen omgaan. Het doembeeld is duidelijk: zoonlief koopt de dag na de schenking een bloedrode Ferrari en toert daarmee, een glimmende gouden Rolex om de pols, in het Zoute rond. De angst zit er diep in dat het kind naast zijn schoenen zal lopen, het hoofd op hol gebracht door de rijke appelen die hem zomaar in de schoot vallen. Meestal zien ouders er heel terecht op toe dat hun kinderen zelf werken en met geld leren omgaan.

Een interessante oplossing voor dit syndroom is de bewindvoering. Het begiftigde kind ontvangt een schenking onder last van een bewind. Een vertrouwenspersoon van de schenkers wordt aangesteld als bewindvoerder die tot het kind bijvoorbeeld dertig jaar is, het geschonken vermogen zal beheren. Daarbij kan een vrij gedetailleerde regeling worden uitgewerkt voor de vrijgave van inkomsten of zelfs een deel van het kapitaal, bijvoorbeeld als het kind een verantwoorde investering wil doen.

Een andere mogelijkheid is de last dat het kind de geschonken activa niet mag “vervreemden” zonder schriftelijke en uitdrukkelijke toestemming van de schenker. Bij het naaktheids-, baron- en dynastiesyndroom bespreken wij nog een aantal andere oplossingen die meteen ook het Ferrari-syndroom genezen.

2. Heksensyndroom

De echtgenote van zoonlief is een aangename en verstandige vrouw van goede afkomst. De schenkende pater familias is echter een businessman met levenswijsheid en mensenkennis. Maar geld maakt allerlei zaken los in een mens, en niet altijd de beste. Af en toe wordt hij dan ook gegrepen door de schrik dat die sympathieke schoondochter wel eens in een heks zou kunnen veranderen die zijn zoon verlaat, samen met de helft van zijn vermogen.

Een gedeeltelijke medicatie voor dit syndroom is de uitsluitingsclausule. Hierin wordt bepaald dat de schenking nooit kan worden opgenomen in het gemeenschappelijk vermogen dat ontstaat als de begiftigde zoon trouwt of gaat samenwonen. Evenmin kan ze worden betrokken in verrekeningsbedingen van welke aard ook. Dat beschermt het familiefortuin in elk geval tegen een echtscheiding. Dit is eigenlijk maar een gedééltelijke oplossing, omdat de zoon nog altijd de geschonken goederen aan zijn vrouw kan schenken of legateren.

Als men de schenking echt binnen de familie wil houden, de rechte “bloedlijn” naar beneden dus, dan zijn er in sommige gevallen interessante mogelijkheden. Er bestaat een clausule die zorgt dat wat van het geschonken vermogen nog overblijft bij overlijden van de zoon, rechtstreeks doorvloeit naar diens kinderen. Of als hij geen kinderen heeft naar zijn broer en zus. Die oplossing is fiscaal niet interessant als het op het ogenblik van de schenking niet zeker is dat de zoon geen kinderen meer zal krijgen.

3. Naaktheidssyndroom

Met het naaktheidssyndroom komen we op glad ijs. Deze gedachte doet elke ouder die een zware schenking overweegt, sidderen en beven. Het is de vrees dat men zich aan de schenking zal “mispakken”, en te veel zal schenken, zodanig dat er een dag komt dat men niet meer genoeg heeft voor zichzelf. Iedereen weet hoe duur bejaardentehuizen zijn. Als schenker wilt u uiteraard een luxueus onderkomen met topservice. Wie weet hoe oud u wel wordt? En hoe de kosten van dergelijke luxe in de toekomst nog de pan kunnen uitswingen? U mag er toch niet aan denken zich uit te kleden voor het naar bed gaan?

De klassieke en voor de hand liggende oplossing is de schenking met voorbehoud van vruchtgebruik. De begiftigde krijgt de blote eigendom, terwijl het zakelijke recht van vruchtgebruik bij de schenker blijft. Zo behoudt hij de vruchten, inkomsten, huurgelden, intresten en dividenden die de geschonken goederen opbrengen, en dit levenslang. Zo is de schenker zeker dat hij vóór zijn overlijden financieel nooit in zijn blootje komt te staan. Let wel op dat een handgift met voorbehoud van vruchtgebruik niet mogelijk is, en tot een nietige schenking leidt. Dat kan eventueel worden ondervangen door aan de handgift een last te koppelen om aan de schenker een jaarlijks geïndexeerd bedrag te betalen.

4. Baronsyndroom

Dit syndroom is kenmerkend voor industriëlen en andere vrouwen of mannen van de macht. Ze zijn gewend om in het drukke beroepsleven als een echte kapitein of baron de troepen te dirigeren. Dus is het voor hen als schenker wel even slikken bij het idee dat ze hun vermogen definitief en onherroepelijk afstaan. Dat komt neer op controle en macht afstaan, wat bij de kandidaat-schenker vaak een existentiële identiteitscrisis kan teweegbrengen.

De genoemde schenking onder voorbehoud van vruchtgebruik biedt ook mogelijkheden om het baronsyndroom te lijf te gaan. Het voorbehoud van vruchtgebruik rechtvaardigt immers een beheersmandaat ten gunste van de schenkende vruchtgebruiker, die op die manier controle behoudt. Dit wordt meestal ook gecombineerd met de al genoemde “last voor de begiftigde” om de activa niet te vervreemden zonder toestemming van de schenker.

Een vrij performante remedie tegen dit syndroom bestaat erin de activa die u wilt schenken eerst onder te brengen in een vehikel dat onder uw controle staat. Denk daarbij aan een maatschap, waarvan u als ouder de statutaire zaakvoerder voor het leven bent, met de meest verregaande beslissingsmacht. U schenkt dan bijvoorbeeld de blote eigendom van de aandelen van de maatschap aan de kinderen.

Iets gesofisticeerder, maar in sommige gevallen zeer aangewezen, is de certificering van vermogensbestanddelen. Hierbij draagt men de activa, aandelen van de nv bijvoorbeeld, over aan een vehikel, zoals een Nederlandse Stichting Administratiekantoor(SAK), dat eigenaar wordt van de aandelen en die in ruil daarvoor certificaten uitreikt. Inkomsten moeten onmiddellijk worden doorgestort aan de certificaathouders. Het handige van de SAK is dat het bestuur van de stichting op een heel vrije en creatieve manier kan worden ingevuld (met in de eerste plaats natuurlijk de ouders aan het roer), zonder dat daar echt controle op kan worden uitgeoefend. Er is geen algemene vergadering van leden of aandeelhouders, terwijl de macht van de algemene vergadering van certificaathouders sterk beperkt kan worden. De bekomen certificaten kunnen dan weer (eventueel in blote eigendom) aan de kinderen worden geschonken.

5. Dynastiesyndroom

Een uitwas of meer doorgedreven vorm van het baronsyndroom is het dynastiesyndroom. Bij de eerste variant beperkt de paterfamilias zijn wens tot controle voor de duur van zijn leven. De diehards drukken hun wil echter door over het graf heen. Sommigen menen dat het niet goed is om te willen regeren vanuit het hiernamaals. Dat is nochtans niet noodzakelijk zo. Het dynastiesyndroom kan de uiting zijn van een heel terechte en nobele bekommernis om de verhoudingen tussen de kinderen en de verdere familie voor de toekomst te verzekeren. En er is natuurlijk ook de bezorgdheid om de continuïteit en eenheid van het vermogen te verzekeren en een beter beheer en opbrengst tot stand te brengen. Versnippering komt de rentabiliteit van een effectenportefeuille, een onderneming of een onroerend-goedpatrimonium immers niet altijd ten goede.

Sommige van de oplossingen die we al voorstelden, zijn gedeeltelijk een antidotum tegen dynastiesyndroom. Het is duidelijk dat de maatschap en vooral de Stichting Administratiekantoor mooie perspectieven bieden voor een opvolgingsregeling, en bovendien het vermogen voor langere termijn kunnen bijeenhouden. Verdergaande opties zijn figuren zoals een trust of een buitenlandse familiestichting, in Oostenrijk, Liechtenstein, Duitsland of op de Nederlandse Antillen. Dergelijke constructies moeten altijd met de nodige omzichtigheid worden aangepakt. Ze brengen veel kosten met zich, niet alleen in de opstartfase maar ook recurrente beheerskosten. Dergelijke hoge vaste kosten zijn in principe alleen verantwoord als het om een groot vermogen gaat (meer dan vijf miljoen euro) of als er bijzondere doelstellingen worden nagestreefd.

Gemoedsrust

Er zijn uiteraard nog diverse andere syndromen die een kandidaat-schenker kunnen teisteren. Hoewel de bovenstaande voorbeelden vrij vaak voorkomen, behoort het tot de eigenheid van elke (ook schenkende) mens om zijn heel specifieke zorgen, bekommernissen en angsten te hebben. De medicatie die bij de beschreven syndromen kan worden toegediend, toont echter aan dat voor de meeste ziektebeelden vrij goede oplossingen kunnen worden bedacht.

Dat geldt ook voor de vele angsten die hier niet werden besproken. De successieplanning of estate planning is een terrein waar met de nodige creativiteit en zorgvuldigheid goede regelingen kunnen worden gevonden voor de meeste zorgen.

De moraal van het verhaal is dan ook: wie een grote schenking overweegt, om fiscale of welke reden dan ook, doet er goed aan om alle mogelijke angsten die bij hem of haar opkomen, open en eerlijk te inventariseren. Al die bekommernissen moeten in kaart worden gebracht en opgelost, hoe specifiek of apart ze ook zijn. Laten we niet vergeten dat de fiscale objectieven van een schenking hoe dan ook secundair zijn aan iets veel belangrijkers en wezenlijkers: de gemoedsrust. Dat is de peace of mind van te weten dat men het goed heeft geregeld, dat men zijn best heeft gedaan om het vermogen te geven aan wie men wil, wanneer men wil, en hoe men wil. Wie zó’n regeling heeft uitgewerkt, kan rustig slapen. Elke nacht weer… ook de laatste.

Alain Verbeke

Anton van Zantbeek

Alain Verbeke is gewoon hoogleraar aan de universiteiten van Leuven, Antwerpen en Tilburg.

Beide auteurs zijn als advocaat gespecialiseerd in estate planning.

U durft de macht niet uit handen te geven? Breng de activa onder in een maatschap, of certificeer vermogensbestanddelen.

U wilt zeggenschap over het graf heen? Denk eens aan een trust of een buitenlandse familiestichting.

Bang dat uw zoon uw vermogen opboemelt? Stel een bewindvoerder aan, die de schenking enkele jaren beheert.

Schrik dat uw schoondochter na een scheiding met de helft gaat lopen? Zet haar buitenspel via een uitsluitingsclausule.

Op uw oude dag wilt u toch niet met lege handen staan? Overweeg een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik.