Baltisch symbolisme

Het symbolisme dat zich in de late negentiende eeuw ontwikkelde in Estland, Letland en Litouwen, is compleet vergeten in de kunstgeschiedenis en op de kunstmarkt. Het Musée d’Orsay brengt een eeuw na datum eerherstel.

Het symbolisme is vooral bekend als een laat-negentiende-eeuwse kunststroming die zich grotendeels in Frankijk, België, Duitsland, Oostenrijk en Rusland heeft ontwikkeld – met artiesten als Léon Spilliaert, Fernand Khnopff, William Degouve de Nunques, Félicien Rops, Gustave Moreau, Odilon Redon, Gustav Klimt en de vroege Wassily Kandinsky. Het Musée d’Orsay in Parijs verrast met een goed gestoffeerde expo over het symbolisme in de Baltische staten. Het is een compleet onderbelicht facet van die internationale stroming, want bijna alle 130 werken zijn voor het eerst buiten hun thuisland te zien. De timing is niet toevallig: ze komt er honderd jaar na de afscheuring van Estland, Letland en Litouwen aan het einde van de Eerste Wereldoorlog.

Gelijktijdig met hun stijlgenoten in Europa ontwikkelden kunstenaars in de toekomstige Baltische staten een eigen variant van het symbolisme, doorspekt met elementen uit de volkskunst, orale legendes en de lokale mythologie. Ook de landschappen in de afgescheurde Russische landen zijn kenmerkend voor het Baltische symbolisme, dat niet zelden Franse, Scandinavische en Duitse invloeden bevat. De expo wijdt een aparte sectie aan de mystieke visie op de natuur van de Baltische symbolisten, met als hoogtepunt de dertien schilderijen over de schepping van de wereld van Mikalojus Konstantinas Ciurlionis. Die Litouwse schilder en componist is ook de enige naam op de tentoonstelling die internationaal een belletje doet rinkelen.

Het is verleidelijk bij elk werk op de tentoonstelling te zoeken naar parallellen met bekendere Europese schilders. Maar het is interessanter de expo door een kunsthistorische bril te beoordelen: ze is een echte revelatie, want ze schetst het intellectuele kader en het brede artistieke milieu waarin die vergeten kunst kon ontstaan. Niet te missen.