Arme natuurlijke rijkdom

Het aantal conflicten over natuurlijke rijkdommen neemt toe in Madagaskar. En in de rest van de wereld. y

In ‘s werelds allereerste wetboek, dat dateert van 1790 voor Christus, schreef de Babylonische koning Hammurabi regels neer voor het onderhoud van de irrigatiesystemen en de hoeveelheid water die ieder mocht aftappen. Twee generaties later stapte zijn kleinzoon af van die regelgevende benadering en gebruikte de Tigris als een wapen tegen rebellen in Babylon.

De wereld zit nu op een gelijkaardig pad met steeds meer conflicten over schaarse goederen. De voorbije 50 jaar was het opvallend hoe zelden dergelijke conflicten voorkwamen. Verdragen tussen staten die dezelfde rivieren gebruiken, hielden stand. Geschillen over olievelden die grenzen overschrijden, werden opgelost. Discussies tussen mensen die hetzelfde water of grasland gebruiken, bleven binnen de perken.

In 2010 stapt de wereld een nieuw tijdperk van conflicten over natuurlijke rijkdommen binnen. Dat tijdperk werd in maart 2009 al ingeluid door een coup in Madagaskar. Daar had het Zuid-Koreaanse Daewoo Logistics de helft van de landbouwgrond van de overheid geleased om er voedsel te verbouwen. De onderneming moest geen pacht betalen, de landbouwers kregen geen compensatie en al het voedsel zou geëxporteerd worden. Toen dat uitlekte, leidde dat tot verzet die de regering van de macht verdreef. Het eerste besluit van de nieuwe president bestond erin om de overeenkomst van tafel te vegen. Dat stuurde een schokgolf door Afrika en delen van Azië, waar tientallen gelijkaardige landroven, samen goed voor miljarden dollars, al beslecht werden.

Natuurlijke rijkdommen leiden tot spanning, maar zijn er zeker niet de enige bron van. Andere voorbeelden zijn onder meer de strafexpeditie van China tegen Tibet, de watertoren van de wereld, want tien van de grootste rivieren in Azië ontspringen op het Tibetaanse plateau. Of de toenemende aanwezigheid van Canada en Rusland in het noordpoolgebied naarmate de ijszeeën er bevaarbaar worden. En het conflict tussen Darfoerse volksstammen, de Soedanese regering en anderen in westelijk Soedan, waar de neerslag in 40 jaar met een derde verminderd is.

De cataclysmen van Malthus

De rode draad door die verhalen is de angst dat de basisvoorraden van grond, water en brandstof binnenkort niet meer beschikbaar of betaalbaar zijn. John Beddington, de voornaamste wetenschappelijk adviseur van Groot-Brittannië, voorspelt dat de wereldbevolking de komende twintig jaar met een derde kan stijgen, dat de vraag naar voedsel en energie met de helft toeneemt en dat de vraag naar vers water met 30 procent de hoogte ingaat.

Een toenemende vraag hoeft niet noodzakelijk verontrustend te zijn, op voorwaarde dat de bevoorrading gelijke tred houdt. Maar dat is misschien niet het geval. Er liggen nog maar weinig stroken landbouwgrond braak en het beschikbare verse water in de wereld wordt al gebruikt. De klimaatverandering maakt die problemen alleen maar groter, net als verkeerd beleid overigens.

De conflicten over schaarste zijn niet hetzelfde als de cataclysmen van Malthus. Ooit duiken er nieuwe brandstoffen op, worden verbeteringen aangebracht aan de landbouw in droge gebieden en wordt de efficiëntie verhoogd waarmee het water aangewend wordt. Maar tot dan blijven de schaarsteproblemen toenemen.

Ze voeren ook de rol van de staat op. De overheid haast zich om grondstoffen veilig te stellen. Er gebeuren politiek controversiële overnames van ondernemingen die natuurlijke rijkdommen beheren, zoals de mislukte poging van China om een deel van de mijngigant RTZ op te kopen, of het Chinese bod op een zesde van de Nigeriaanse oliereserves aan het einde van 2009. Er ontstaan waarschijnlijk conflicten in de zowat 250 rivierbekkens die door meerdere landen gedeeld worden. Regeringen die krap in de natuurlijke hulpbronnen zitten, zullen allianties aangaan met landen die rijk zijn aan natuurlijke rijkdommen. Dat leidt naar wedijver in een aantal doelregio’s, zoals Centraal-Azië, waar concurrerende pijpleidingen aangelegd worden, de diepzeeolievelden van Azië en het noordpoolgebied en de hooglanden van de Himalaya.

In 2009 veroorzaakte de vrees voor voedselschaarste overal in Afrika beroering. In 2010 verspreidt de angst voor tekorten aan energie, water en andere grondstoffen zich over de rest van de wereld.

DE AUTEUR IS CORRESPONDENT GLOBALISERING VAN THE ECONOMIST.

Door John Parker

2010

De komende twintig jaar neemt de vraag naar voedsel en energie met de helft toe.