Arme economie

Mensen reageren op stimulansen. Al de rest is commentaar.’ Dat is de manier waarop de Amerikaanse econoom Steven Landsberg de economische wetenschap samenvat. De werking van de economie is nauwelijks beter samen te vatten. Menselijk gedrag wijzigt altijd en overal onder invloed van wijzigende kosten of baten.

Consumeren of sparen? Kosten en baten. Een huis bouwen of een huis huren? Kosten en baten. Een job zoeken of studeren? Kosten en baten. Veel van de beslissingen die rijke westerlingen dagelijks maken, verlopen nagenoeg automatisch. Leerplicht, vaccinaties, voedselveiligheid of gezondheidszorg zijn keuzes die in onze plaats worden gemaakt. Dat maakt het leven een pak gemakkelijker.

Voor de meeste mensen in ontwikkelingslanden is dat niet het geval. Zij worden elke dag geconfronteerd met veel van die aartsmoeilijke keuzes. Keuzes met een grote invloed op hun leven en dat van hun kinderen.

Neem nu vaccinaties. In ontwikkelingslanden hebben vaccinatiecampagnes vaak niet veel succes. Het grootste probleem is dat ze een behandeling zijn voor een ziekte die je nog niet hebt. Het is heel moeilijk om de afruil uitgelegd te krijgen op het moment dat een arm gezin met allerhande andere zorgen zit.

Voor de lokale bevolking pleiten alle stimulansen — hoge kosten en weinig zichtbare baten — vooral tegen vaccinatie. Het kost geld en tijd, het is een behandeling voor een ziekte die er nog niet is en zelfs zonder vaccinatie bestaat de kans dat de ziekte zich niet manifesteert.

In een modern land zou je een volledige bevolking kunnen verplichten om zich te registreren of je kunt gigantische campagnes opzetten om iedereen verplicht te vaccineren. Dat is in veel arme landen financieel en organisatorisch onhaalbaar.

Op een aantal plaatsen werd een experiment uitgevoerd. In een aantal dorpen kregen moeders een zak rijst per keer dat ze hun kind lieten vaccineren. Om er een wetenschappelijk betrouwbaar experiment van te maken, werd in een aantal andere dorpen exact hetzelfde vaccinatieprogramma uitgevoerd, zonder de beloning van de zak rijst. Door de resultaten van de campagne in beide groepen te vergelijken, kon het effect van de stimulans worden geïsoleerd.

Zoals te verwachten, lieten veel meer moeders hun kinderen vaccineren als ze er een zak rijst bij kregen. De kosten werden gecompenseerd door grotere baten.

Dat is maar een van de talrijke voorbeelden die behandeld worden in het schitterende Poor Economics van Ellen Duflo en Abhijit Banerjee. Het beschrijft de keuzes en incentives waarmee gezinnen uit de ontwikkelingslanden dagelijks worden geconfronteerd.

Waarom zijn verpleegsters in Afrikaanse ziekenhuizen zo vaak afwezig van het werk? Waarom geven Indiase leraars nauwelijks de helft van de tijd les? Waarom is de kwaliteit van het onderwijs in veel publieke scholen ondermaats? Waarom eisen moeders uit ontwikkelingslanden een infuus of antibiotica als hun kind buikloop heeft en weigeren ze een zoutoplossing? Waarom besteden de allerarmsten een stijging van hun inkomen aan betere voeding en niet aan méér voeding?

Dit soort micro-economische studies staat bekend als randomized controlled trials of impact analyses. Door dit soort experimenten komen we heel veel te weten over wat het gedrag van mensen stuurt. Deze studies zijn de toekomst van de ontwikkelingshulp, vooral onder invloed van steenrijke donoren als Warren Buffett of Bill en Melinda Gates. Zij nemen een steeds groter deel van de ontwikkelingshulp voor hun rekening en eisen degelijk onderzoek naar de effectiviteit van de geboden hulp.

Eerder dan op paternalistische wijze grote sommen geld te geven aan ontwikkelingsprogramma’s, waarvan we zelfs niet weten of ze werken, vertrekken deze impact analyses altijd vanuit het standpunt van mensen, hun drijfveren en hun gedrag.

De allerarmsten zijn mensen zoals u en ik. Wij wanen ons misschien vaak veel slimmer of intelligenter dan hen. Maar het zijn de allerarmsten die op dagelijkse basis moeten beslissen over eten of weten, over leren of vaccineren. De grootste dienst die we hen kunnen bewijzen, is te erkennen dat ook zij het recht hebben om zelf keuzes te maken.

De auteur is hoofdeconoom bij BNP Paribas Fortis.

PETER DE KEYZER

Steenrijke donoren nemen een steeds groter deel van de ontwikkelingshulp voor hun rekening en eisen degelijk onderzoek naar de effectiviteit van de geboden hulp.