DDe Europese geschiedenis van de voorbije 150 jaar kent één constante: de vrees dat Duitsland de politieke overhand haalt op het continent. Aanvankelijk was die vrees politiek en militair van aard, na de tweede wereldbrand en tot op de dag van vandaag ligt die in het economische. De andere Europese mogendheden hebben altijd geprobeerd Duitsland onder controle te houden. Het heeft niet belet dat de Duitse positie op het continent geleid heeft tot de twee meest bloedige oorlogen ooit. Dirk Rochtus, docent Duitse cultuurgeschiedenis en internationale politiek aan de KU Leuven, beschrijft in Dominant Duitsland. Economische reus, politieke dwerg? hoe ook Duitsland zelf al jaren worstelt met zijn rol in Europa.
Het beeld van het almachtige, hardvochtige Duitsland is al een tijdje terug van nooit echt weggeweest. De oorzaak is de eurocrisis en de eis van Berlijn om steun aan de Zuid-Europese probleemlanden te koppelen aan een sterk liberaal getint saneringsbeleid. Voor sommige waarnemers het bewijs dat Duitsland zijn schuldgevoel uit de twee wereldoorlogen definitief heeft afgegooid en dat het eindelijk zijn plaats als volwaardige Europese grootmacht kan innemen. Vroeger was er een zekere terughoudendheid door de verantwoordelijkheid voor de holocaust. Het is de zogenaamde Vergangenheitsbewältigung, een moeilijk te vertalen woord. Wanneer een Duitse politicus over het verleden spreekt, is het nog altijd over eieren lopen. Rochtus gebruikt de volgende metafoor: “Hitler zit stom als ‘stenen gast’ mee aan tafel in elke vergadering waar debatten over de verwerking van het verleden en de waarden en principes van de democratie en de rechtsstaat worden gevoerd.”
Het klopt dat Angela Merkel een harde tante is op het Europese platform, maar er blijft inderdaad een zekere terughoudendheid door de schaduw van het verleden. Al heeft Duitsland toch een evolutie ondergaan. Zo is bijvoorbeeld het inzetten van Duitse troepen bij internationale vredesoperaties in het buitenland almaar minder een voorwerp van polemiek.
Het beeld van de rol van Duitsland in Europa is natuurlijk tweerichtingsverkeer. Er is niet alleen Duitsland zelf dat nog een loden last van het verleden probeert te torsen. De andere Europese landen kijken vaak met een oude bril naar de economische grootmacht. Zo is Duitsland echt wel een gezonde en stabiele liberale democratie geworden. In de Weimarrepubliek beschouwde nog een groot deel van de bevolking — extreem rechts, oude Pruisische adel of de communisten — de democratie als een vergissing. Dat is vandaag niet meer het geval. Neonazi’s blijven marginaal en zijn sociologisch totaal verschillend van extreem rechts tijdens het interbellum. Het gaat vooral om figuren die zich in de voormalige DDR economisch ontworteld voelen door het verdwijnen van de socialistische eenpartijstaat. Tegelijk blijft in het huidige Duitsland nog altijd een groot wantrouwen bestaan tegenover de radicaal-linkse partij Die Linke. Zeker in het vroegere West-Duitsland wordt die partij als de voortzetting van de communistische partij van de DDR beschouwd. Rond die ‘Ostpartei’ bestaat er nationaal dan ook de facto een cordon sanitaire.
Het boek van Rochtus geeft een goed overzicht van de Duitse geschiedenis. Maar de meerwaarde zit vooral in de analyse van hoe het land met het eigen verleden omgaat.
Dirk Rochtus, Dominant Duitsland. Economische reus, politieke dwerg?, Pelckmans, 2013, 228 blz, 21,50 euro
Alain Mouton
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier