Alles over ‘Het Lam Gods’ (maar gestolen paneel blijft onvindbaar)

Gent herbergt een van de meest illustere retabels van de schilderkunst: ‘Het Lam Gods’ van de broers van Eyck. Peter Schmidt maakt van de (grondige) studie van het meesterwerk een boeiende, avontuurlijke, ronduit spannende ervaring.

Wordt Het Lam Gods even berucht als de Mona Lisa? Net als het eeuwig intrigerende vrouwenportret van Leonardo da Vinci, roept het religieuze veelluik van de gebroeders Hubrecht en Jan van Eyck meer vragen op dan er beantwoord kunnen worden. Bijbelexegeet Peter Schmidt doet alvast een aardige poging om een brede waaier van vragen te beantwoorden in een fraai uitgegeven, kundig geïllustreerd boek met de eenvoudige titel Het Lam Gods. Vandaag doceert de auteur aan de KU Leuven, maar jarenlang was hij hoogleraar aan het Grootseminarie in Gent, een periode waarin hij het beroemdste Vlaamse schilderij steeds weer bezocht.

Met meer dan 200.000 bezoekers is het veelluik meteen ook de grootste toeristische troef van Gent (het obligate hijsfestijn van de Gentse Feesten laten we nu even buiten beschouwing). Daarmee is de Sint-Baafskathedraal allicht een van de meest bezochte kerken in Vlaanderen. Toch staat niet Sint-Baafs, maar de aanbidding van het Lam Gods en het doopfeest centraal. Dat eerste mysterie is gauw opgelost. De huidige Sint-Baafs was tot het midden van de zestiende eeuw een ‘gewone’ parochiekerk, toegewijd aan Sint-Jan de Doper.

Ook de vraag naar de opdrachtgever van het retabel wordt helder beantwoord. Joos of Judocus Vijd kwam uit een patriciërsfamilie van het Waasland. Vader Vijd (het kan ook diens oudste zoon geweest zijn) werd in 1390 beschuldigd van wanbeheer en fraude bij het uitoefenen van zijn ambten. Naast een ontzagwekkende boete, leverde dat ook flink wat gezichtsverlies op voor de familie. Het retabel zou dan ook besteld zijn als een manier om eerherstel en goddelijke vergiffenis af te smeken – een pr-actie met een aureool van schuldbesef. Vandaar wellicht het vers op het altaar op het schilderij: “Ecce Agnus Dei qui tollit peccata mundi.” Gauw een aggiornamento voor lezers met weinig preconciliaire kerkervaring: “Zie het Lam Gods dat wegneemt de zonden van de wereld.” Echt nieuw is de uitleg van Peter Schmidt lang niet altijd. Zijn verdienste is dat hij de verschillende visies samenbrengt. Vaak met discrete aanwijzingen stuurt hij de lezer in de richting van zijn opvatting. Zijn grote bijdrage ligt in de ontdekking van de octagonale structuur van het grote middenpaneel: het is opgebouwd rond drie onderling verbonden achthoeken in perspectief. De achthoekige doopvont vooraan wordt als het ware tweemaal gekopieerd. Na dit boek kijkt u zeker anders naar het retabel – en dat lang niet alleen door de achthoeken. De auteur legt de symboliek uit en vergeet ook de historische achtergrond niet. Alleen het raadsel rond het gestolen paneel van de Rechtvaardige rechters weet ook Schmidt niet op te lossen.

Peter Schmidt, Het Lam Gods. Davidsfonds/Ten Have, 144 blz., 34,50 euro.

Luc De Decker