ALGEMENE VERKOOPVOORWAARDEN. MIJN OF JOUW REGELS ?. Tegenstelbaarheid is niet zeker

Het inlassen van algemene verkoopvoorwaarden of algemene aankoopvoorwaarden in een overeenkomst is niet meer weg te denken uit het hedendaags handelsverkeer. Het gaat om een geheel van vooraf opgestelde voorwaarden met de bedoeling deze toe te passen op tal van individuele overeenkomsten. Het positieve gevolg is een vlotte en snelle afwikkeling van een grote reeks transakties. “Case by case”-onderhandelingen worden vermeden, tijd en geld worden bespaard. Hierna zullen wij enkel spreken van algemene verkoopvoorwaarden. Mutatis mutandis gelden dezelfde principes voor algemene aankoopvoorwaarden.

INHOUDELIJKE KONTROLE.

Dit snelle handelen en eenzijdig opleggen van vooraf opgestelde algemene verkoopvoorwaarden zonder mogelijkheid tot onderhandeling heeft in praktijk aanleiding gegeven tot misbruiken ten aanzien van zwakke of onwetende konsumenten. Er werden onredelijke algemene verkoopvoorwaarden opgelegd welke het evenwicht in de kontraktpositie van de partijen volledig verstoorden. Pas op het ogenblik van het ontstaan van het geschil werden deze konsumenten met de soms harde realiteit en de onredelijkheid van de algemene verkoopvoorwaarden gekonfronteerd, die voor hen tot dan toe onbekend waren.

Om de uitholling van de rechten van de konsument te voorkomen, was het nodig om de algemene verkoopvoorwaarden in een relatie professioneel vs. konsument aan een sterkere inhoudelijke kontrole te onderwerpen. De wet van 14 juli 1991 betreffende de handelspraktijken en de voorlichting van de konsument heeft aan deze onrechtmatige praktijken een eind gesteld. De invoering van een verplichting tot voorlichting van de konsument en het verbod om een aantal welbepaalde onrechtmatige bedingen te gebruiken, moeten de konsument iedere natuurlijke persoon of rechtspersoon die, uitsluitend voor niet-beroepsmatige doeleinden, op de markt gebrachte produkten of diensten verwerft of gebruikt beter beschermen.

Bovendien mogen de algemene verkoopvoorwaarden niet strijdig zijn met de wet op de ekonomische mededinging. Algemene verkoopvoorwaarden zijn natuurlijk ook onderworpen aan de kontrole van de rechter. Op de inhoudelijke kontrole van de algemene verkoopvoorwaarden gaan wij in deze bijdrage niet verder in.

TEGENSTELBAARHEID.

In het onderzoek naar de tegenstelbaarheid dat is de geldigheid voor derden van de algemene verkoopvoorwaarden zal men eerst moeten nagaan of de wederpartij wel degelijk kennis heeft genomen van de algemene verkoopvoorwaarden, en deze heeft aanvaard. Pas dan kunnen de algemene verkoopvoorwaarden aan een inhoudelijke kontrole getoetst worden.

De algemene verkoopvoorwaarden vormen inderdaad slechts een deel van een overeenkomst mits hun aanvaarding door de wederpartij. Deze aanvaarding kan zowel uitdrukkelijk als stilzwijgend zijn. Om van een stilzwijgende aanvaarding te kunnen spreken, moeten er drie voorwaarden vervuld zijn :

a. de wederpartij moet kennis hebben of redelijkerwijze kennis kunnen hebben van de bedingen ;

b. deze kennisgeving of de mogelijkheid daartoe moet dateren van vóór de kontraktsluiting ;

c. rekening houdend met de omstandigheden mag dit stilzwijgen niet anders geïnterpreteerd worden dan als een instemming met de algemene verkoopvoorwaarden (omstandig stilzwijgen).

Als men algemene verkoopvoorwaarden inroept, moet men het bewijs leveren dat de wederpartij tijdig kennis had van deze algemene verkoopvoorwaarden en ze op ondubbelzinnige wijze en zeker heeft aanvaard. Het verdient dan ook aanbeveling om op de voorzijde van een offerte, een bestelbon of een ander dokument dat de eigenlijke kontraktsluiting voorafgaat, een tekst te plaatsen die bijvoorbeeld als volgt zou kunnen luiden : “De koper aanvaardt de algemene verkoopvoorwaarden zoals afgedrukt op de keerzijde van de bestelbon. Alle handelsrelaties zullen door deze algemene verkoopvoorwaarden beheerst worden. ” Algemene verkoopvoorwaarden op de keerzijde van een aanbod in een heel klein lettertype aangebracht zonder enige verwijzing ernaar op de voorzijde van het aanbod, zijn geen voldoende bewijs dat de partijen met kennis van zaken, onder deze voorwaarden hebben gekontrakteerd. De algemene verkoopvoorwaarden moeten ook in leesbare druk op de keerzijde van de offerte, de bestelbon, of een ander dokument dat de eigenlijke kontraktsluiting voorafgaat, voorkomen. De loutere verwijzing in een heel klein lettertype naar de algemene verkoopvoorwaarden, die niet eens in extenso op de bestelbon of in de gevoerde briefwisseling overgenomen worden, volstaat niet als bewijs dat de wederpartij er kennis van had.

Slechts een klein deel van de rechtsleer en de rechtspraak verdedigt de opvatting dat een eenvoudige verwijzing naar de algemene verkoopvoorwaarden voldoende is voor de totstandkoming van een overeenkomst als de wederpartij de feitelijke mogelijkheid had zonder buitensporige kosten, kennis te nemen van de algemene verkoopvoorwaarden, hetzij in de Bijlagen tot het Belgisch Staatsblad waarnaar verwezen werd, hetzij door ze in te zien op de griffie van de Rechtbank van Koophandel waar ze werden neergelegd.

FAKTUUR.

Hoewel het niet betwist wordt dat een aanvaarde faktuur tussen handelaars het bewijs levert van het bestaan van een overeenkomst, is er verdeeldheid omtrent de tegenstelbaarheid van de algemene verkoopvoorwaarden welke voor het eerst opduiken in deze faktuur.

Volgens een bepaald gedeelte van de rechtspraak en rechtsleer strekt de bewijskracht van de aangenomen faktuur zich ook uit tot de algemene verkoopvoorwaarden, op basis van het Wetboek van Koophandel, dat bepaalt dat een koop of een verkoop zal bewezen worden door een aanvaarde faktuur. Deze strekking kan nochtans aanleiding geven tot allerlei misbruiken. Na de kontraktsluiting zou de verkoper spekulerend op de laksheid van de koper allerlei exoneratiebedingen kunnen inlassen op de faktuur. In zo’n geval zal de koper moeten aantonen dat hij de algemene verkoopvoorwaarden niet aanvaard heeft, hetgeen uiteraard geen sinecure is.

Een ander gedeelte van de rechtspraak en rechtsleer weigert rekening te houden met algemene verkoopvoorwaarden welke voor de eerste maal op de faktuur opduiken. Indien de algemene verkoopvoorwaarden niet bij de kontraktsluiting zijn besproken, dan kan de faktuur geen getrouwe weergave zijn van de overeenkomst. Er moet opgemerkt worden dat, tussen handelaars die sedert geruime tijd zakenrelaties onderhouden, uit de afwezigheid van protest, de stilzwijgende aanvaarding van de algemene verkoopvoorwaarden die telkens op de faktuur vermeld staan, afgeleid wordt.

TEGENSTRIJDIGHEID.

Het is mogelijk dat een koper en een verkoper de toepassing inroepen van hun eigen respektievelijk algemene aankoop- en verkoopvoorwaarden. De rechtspraak en de rechtsleer zijn zeer verdeeld over de manier waarop deze konfliktsituatie moet worden opgelost. Sommige auteurs gaan ervan uit dat er geen wilsovereenstemming bestaat. Daarom zijn volgens deze auteurs de algemene voorwaarden niet toepasselijk en moet men terugvallen op het gemeen recht.

Andere auteurs verdedigen een minder radikale opvatting en gaan ervan uit dat enkel de tegenstrijdige voorwaarden vervangen moeten worden door het gemeen recht.

Nog andere auteurs verdedigen de “teorie van het laatste woord”. In dat geval gelden de algemene voorwaarden van de partij die het aanbod aanvaardt. Dus indien X in zijn aanbod verwijst naar zijn algemene voorwaarden, en Y die het aanbod aanvaardt hetzelfde doet van zijn kant en zulks niet betwist wordt door X, dan gelden de voorwaarden van Y.

Andere auteurs geven de voorkeur aan de “teorie van het eerste woord”. Dan mag de partij die een aanbod doet zijn voorwaarden als geldend beschouwen, tenzij de andere partij de toepassing ervan uitdrukkelijk uitsluit.

Geen enkel van deze oplossingen kan zomaar blindweg worden toegepast. Men zal steeds rekening moeten houden met de feitelijke situatie. Voorzichtigheid is dus geboden.

TAAL.

Als de aflevering van een faktuur verplicht is, moet de taal ervan de taal zijn van het gebied waar de exploitatiezetel van de vennootschap gevestigd is. Voor een eenmanszaak is er geen probleem met betrekking tot de lokalizatie van de exploitatiezetel. Voor vennootschappen is de exploitatiezetel diegene waar de technische, industriële en/of commerciële aktiviteiten van de vennootschap plaatsvinden.

Deze regel geldt niet voor de algemene verkoopvoorwaarden die op de keerzijde van de faktuur gedrukt zijn. De taalwetgeving geldt immers enkel en alleen voor de gegevens die wettelijk verplicht zijn. Fakultatieve vermeldingen, zoals de algemene verkoopvoorwaarden, kunnen dus in een andere taal op de faktuur vermeld worden of in twee talen : de taal van de exploitatiezetel van de onderneming en de taal gebruikt in de handelsrelatie. De dominante strekking binnen de rechtspraak en de rechtsleer stelt nog steeds dat de algemene verkoopvoorwaarden niet tegenstelbaar zijn wanneer ze opgesteld zijn in een taal die de wederpartij volledig vreemd is. Dit is echter niet het geval indien het buiten kijf staat dat de algemene verkoopvoorwaarden begrepen zijn door de wederpartij, of wanneer de algemene verkoopvoorwaarden opgesteld zijn in de taal gekozen voor de onderhandelingen, of deel uitmaken van de lopende handelsrelaties en de wederpartij nooit protest uitte tegen de gebruikte taal. Ook indien men de algemene verkoopvoorwaarden uitdrukkelijk aanvaardt, wordt men geacht er de taal van te begrijpen.

JEAN-PAUL TIMMERMANS

CATY GRIJSEELS

Jean-Paul Timmermans en Caty Grijseels zijn juridische raadgevers bij Price Waterhouse.