Admiraal en eventjes staatshoofd

Hoeveel leiders kende het Derde Rijk van de nazi’s? Over die quizvraag zou menig speler struikelen. Er was natuurlijk de Oostenrijkse korporaal Adolf Hitler, die het in de chaotische Weimar-jaren tot leider van het Duizendjarige Rijk schopte, maar er was ook Karl Dönitz, sinds 1943 het hoofd van de Duitse Kriegsmarine. Op een moment dat Berlijn al tot puin herleid was, pleegde Hitler op 30 april 1945 zelfmoord. Hij zou Dönitz als zijn opvolger aanwijzen. Een vreemde keuze, niet het minst voor de betrokkene. Grootadmiraal Dönitz had geen ambities in die richting. Hij was een uitstekende militair met een puike staat van dienst, geprezen voor zijn intelligentie, maar politiek nogal naïef. Dönitz kreeg de titel van Rijkspresident, niet Führer, want daar kan er maar een van zijn, dachten de nazi’s op het moment dat de Russen en westerse geallieerden de laatste Hitler-aanhangers hadden omsingeld.

Veel kon Dönitz niet veranderen aan het lot van zijn land. Al een hele poos was het duidelijk dat de geallieerde pletwals niet meer te stoppen was. Terwijl de Britten en de Amerikanen uit het Westen oprukten, kwamen de Sovjets van de andere kant aangestormd. Het enige wat Dönitz kon doen, was tijd winnen, waardoor meer Duitse burgers en militairen naar het Westen konden worden geëvacueerd. De angst voor de Russen was immens, en terecht.

Het is een wat vergeten hoofdstuk van de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Enkele jaren geleden bracht Günter Grass de vlucht van de Duitsers naar het Westen in zijn roman Krabbegang in de belangstelling. Het was Dönitz’ bedoeling de verdeeldheid aan geallieerde zijde uit te spelen, een opzet waar hij slechts gedeeltelijk in slaagde.

Karl Dönitz was een veteraan van de Eerste Wereldoorlog. Toen al was hij een duikbootman. Naar het einde van de Eerste Wereldoorlog kwam hij met zijn U-boot in een schijnbaar hopeloze situatie terecht. De boot zonk en leek niet meer te redden, maar Dönitz slaagde erin het schip weer aan de oppervlakte te brengen. Net in het midden van een Brits konvooi, wat ertoe leidde dat hij het einde van de oorlog in krijgsgevangenschap doorbracht. Dönitz bleef daarna een vurige pleitbezorger van ‘zijn’ wapen. Net als Hitler, die van de U-boot de prioriteit van de Duitse marine maakte. Die duikboten, zo zei Churchill ooit, waren het enige wat hem tijdens de Tweede Wereldoorlog uit zijn slaap hield.

De cover en de titel van Karl Dönitz. De laatste dagen van het Derde Rijk zijn misleidend. Het is geen Dönitz-biografie, eerder een werk dat focust op zijn rol aan het einde van de oorlog. Enkele weken na de capitulatie werden Dönitz en zijn regering gearresteerd. Enkele maanden later volgden de processen van Nürnberg, waar hij een al bij al treffelijke gevangenisstraf van tien jaar kreeg. Die heeft hij ook uitgezeten, maar nooit erkend. Nadat hij was vrijgekomen, hield hij een persconferentie waarin hij stelde niets te vertellen te hebben en voor altijd te zullen zwijgen. Dat deed hij min of meer. Hij overleed in 1980.

Barry Turner, Karl Dönitz. De laatste dagen van het Derde Rijk, Karakter, 2016, 320 blz., 27,95 euro

MICHAËL VANDAMME