‘2012 is het jaar van de eekhoorn’

2012 wordt een moeilijk jaar voor de Vlaamse arbeidsmarkt, maar VDAB-topman Fons Leroy weigert in doemdenken te vervallen. De slachtoffers van herstructureringen blijven hun jobkansen gaaf houden want de vergrijzing zorgt voor veel vervangingsvacatures. En het kerverse Vlaamse loopbaanakkoord is smeerolie voor de arbeidsmarkt.

Herstructureringen bij Bekaert, afvloeiingen bij Nokia Siemens, collectief ontslag bij Crown, een toenemend aantal ontslagen bij kmo’s,… De arbeidsmarkt kreunt onder de herstructureringen. Sommige economen voorspellen dat er dit jaar 25.000 jobs verloren kunnen gaan.

“In mijn blog noem ik 2012 het jaar van de eekhoorn. Daarmee wil ik onder andere zeggen dat we harde noten zullen moeten kraken”, zegt Fons Leroy, gedelegeerd bestuurder van de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB). “We bevinden ons in een recessie en ik verwacht niet dat er snel sterke economische groei komt. De overheden zijn bij de vorige recessie tussengekomen om via tijdskrediet en tijdelijke werkloosheid het behoud van de tewerkstelling te garanderen. De vraag is of de overheid die systemen opnieuw massaal zal kunnen aanbieden, want ze wegen op het overheidsbudget.”

“Bovendien moeten bedrijven die voor zulke stelsels kiezen een bijdrage betalen. Ik vraag me af of ze nog voldoende reserves hebben om opnieuw een economische kloof te dichten. Ik zie 2012 dus als een moeilijk jaar voor de werkgelegenheid en niet specifiek door de herstructurering bij Bekaert.”

TRENDS: Wat zijn de symptomen die wijzen op een verzwakkende arbeidsmarkt?

FONS LEROY. “De werkloosheid ligt voor het eerst weer hoger dan een jaar geleden. Een interessante indicator is het aantal vacatures in de conjunctuurgevoelige logistieke en de transportsector omdat die nog iets vroeger dan de uitzendsector de tendensen op de arbeidsmarkt aangeven. Die zijn al een aantal maanden in dalende lijn. In de lente van 2008, maanden voor de bankencrisis, zag je de vacatures in die sectoren ook al afbrokkelen.

“Maar ik wil niet te pessimistisch zijn. Ik noem 2012 ook het jaar van de eekhoorn omdat het een wendbaar en beweeglijk dier is, dat in verschillende biotopen kan leven. Wel, van de spelers op de arbeidsmarkt verwacht ik ook voldoende wendbaarheid.”

Kunt u een concreet voorbeeld geven?

LEROY. “Vlaanderen heeft nood aan een activeringsbeleid voor tijdelijk werklozen. Ze hebben ruimte en tijd om opleidingen te volgen en zich sterker te maken voor de toekomst. We moeten die tijdelijke werkloosheid koppelen aan meer vorming. Die kans hebben we in 2008-2009 gemist. Toen bleven veel tijdelijk werklozen gewoon thuis. In de bouwsector bestaan wel de winteropleidingen in periodes van tijdelijke werkloosheid, maar dat is een uitzondering op de regel. De RVA laat nu toe dat tijdelijk werklozen opleidingen volgen. De VDAB wil de opleidingen gratis aanbieden om dat beleid aan te moedigen. In 2008 was het mentaal blijkbaar wat vroeg om die switch te maken, maar het principe om tijdelijk werklozen te activeren is nu opgenomen in het nieuwe Vlaamse loopbaanakkoord.”

Wat vindt u van dat net afgesloten Vlaamse loopbaanakkoord?

LEROY. “Het legt een goede basis om de arbeidsmarkt wendbaar en flexibeler te maken. De problemen van de Vlaamse arbeidsmarkt zijn bekend: de lage werkzaamheidsgraad van 55-plussers. Voor de groep tussen 50 en 55 jaar hebben we de voorbije jaren al heel wat achterstand ingehaald. Maar boven 55 jaar blijft de situatie bij wijze van spreken een ramp. Het is een zeer goede zaak dat dit loopbaanakkoord het activeringsbeleid uitbreidt tot 58 jaar. Daar worden nog financiële incentives aan gekoppeld om de aanwerving van oudere werknemers te vergemakkelijken.

“Ik vind het ook belangrijk dat stappen gedaan worden om de jongerenwerkloosheid aan te pakken. Vlaanderen zit natuurlijk niet in de situatie van Spanje of Portugal. Bij ons is jongerenwerkloosheid eerder een conjunctureel dan een structureel probleem. De instroom van schoolverlaters verloopt wat trager door de recessie.

“Wel een structureel probleem zijn de jongeren die ongekwalificeerd op de arbeidsmarkt komen. Jaarlijks verlaten 9000 jongeren het secundair onderwijs zonder diploma. Het loopbaanakkoord moet vermijden dat die jongeren verloren zijn voor de arbeidsmarkt.”

Hoe?

LEROY. “De VDAB gaat die jongeren nog intensiever begeleiden. Ze krijgen gerichte opleidingen in zogenaamde werk@teliers en via stages in bedrijven kunnen ze werkervaring opdoen. Zo komen ze toch gekwalificeerd op de arbeidsmarkt. Het is een van mijn bekommernissen dat de werkgelegenheid vooral groeit in wat we de welzijnscreërende sectoren zoals de non-profit noemen, terwijl de jobcreatie in de welvaartscreërende sectoren, zoals de industrie, erop achteruitgaat. Die industrie hebben we echt nodig, maar dan zijn er ook gekwalificeerde jongeren nodig die in die sectoren aan de slag kunnen. Als je die groep van ongekwalificeerden vroeg kan aanpakken en in contact kan brengen met het bedrijfsleven, dan moet je de instroom kunnen vergroten.”

Klopt het dat de krapte op de arbeidsmarkt in de welvaartscreërende sectoren de groei ondermijnt?

LEROY. “Wouter De Geest, de voorzitter van de Industrieraad van Vlaanderen, zegt dat we het humanresourcesbeleid moeten integreren in het nieuwe industriële beleid. Het heeft geen zin in te zetten op innovatie als er geen mensen zijn om de zo gecreëerde arbeidsplaatsen in te vullen.”

Onder andere door de vergrijzing komen er in Vlaanderen massa’s vacatures vrij. Zal de groei van de werkloosheid stilvallen omdat werkzoekenden die vrijgekomen vacatures kunnen invullen?

LEROY. “Ik heb net mijn ronde van Vlaanderen van de VDAB-afdelingen achter de rug en heb onze medewerkers duidelijk gemaakt dat er de komende vijf jaar 450.000 vacatures vrijkomen in Vlaanderen. Meer dan 300.000 daarvan zijn vervangingsvacatures, de rest zijn uitbreidingsvacatures. Dat is een nooit geziene uitdaging voor de arbeidsmarkt. Vroeger had je in periodes van hoogconjunctuur veel uitbreidingsvacatures en verdwenen die bij een laagconjunctuur. De vergrijzing heeft het plaatje gewijzigd. Op zich zijn die vacatures een goede zaak. Maar het is, zoals bekend, niet echt een kwantitatief probleem, maar eerder een kwalitatief probleem. En dat wordt steeds groter. Er komen onvoldoende geschikte kandidaten op de arbeidsmarkt om de profielen die arbeidsmarkt verlaten worden te vervangen. Die mismatch is gigantisch in de groep technisch geschoolden.”

Zullen mensen die nu het slachtoffer zijn van een herstructurering snel een nieuwe job vinden?

LEROY. “Ja, als er geen grote economische rampen gebeuren. In een normale context moeten mensen met een technische scholing snel een job kunnen vinden. Maar dan moeten we een paar handicaps in de arbeidsmarkt wegwerken. Bij herstructureringen gaat het vaak om mensen met een zekere ervaring, maar onderzoeken tonen aan dat 50-plussers niet echt gegeerd zijn op de arbeidsmarkt. Ik geef Jan Denys van Randstad ook gelijk als hij zegt dat iemand tussen 50 en 55 jaar die nog echt wil werken, ook loyaler is dan een jongere. Die veranderen sneller van job. Wie 55 jaar is, wil nog tien jaar werken in een werkzekere context. Als we die groep kunnen activeren, dan leveren we een structurele bijdrage om de industriële sector sterk te houden.

“Maar het is ook de taak van de bedrijven om die mensen productief houden en ze tegelijk op een aangename manier laten voortwerken. Bijvoorbeeld BMW, dat in Duitsland een productielijn aanpast aan 50-plussers.”

Vlaanderen trekt de leeftijd voor activering op naar 58 jaar, maar in de sanctionerende fase, waar de RVA moet optreden, loopt men achter. Worden nog mensen geschorst na 50 jaar?

LEROY. “Er is een principiële uitspraak van de federale regering om de activeringsleeftijd ook op dat niveau op te trekken. Er lopen nu gesprekken om dat op elkaar af te stemmen. Hoe vlugger de staatshervorming wordt uitgerold, hoe beter.

“Een aantal normerende bevoegdheden blijft federaal zoals wat een passende dienstbetrekking is, wat moet verstaan worden onder beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt,… De gewesten krijgen ook inspraak in het RVA-beleid. Dus Vlaanderen zal zijn zeg hebben in de manier waarop je normerende bevoegdheden kan aanpassen in functie van specifieke problemen de arbeidsmarkt.”

ALAIN MOUTON

“Het heeft geen zin in te zetten op innovatie als er geen mensen zijn om de gecreëerde arbeidsplaatsen in te vullen”