Opgezweept door de Russische agressie wordt de EU meer een geopolitieke coalitie op het westelijk deel van Eurazië

Jean Monnet, een grondlegger van de Europese eenmaking, schreef in zijn mémoires dat “Europe se fera dans les crises et elle sera la somme des solutions apportées à ces crises”. Mocht Monnet nog leven, dan kon hij zijn dictum aanscherpen: Europa wordt ook getransformeerd door crises. Het Europa van Monnet was een West-Europese verbroedering rond de erfvijanden Frankrijk en Duitsland, nadien aangevuld met democratiserend Zuid-Europa. Toen voormalige Oostbloklanden aansloten, verwachtten we cultuurhistorisch Europese landen die aan de verkeerde kant van het IJzeren Gordijn waren beland. Dat viel anders uit in de praxis van democratie en rechtsstaat. Ondertussen zijn ook Moldavië, Albanië, Oekraïne en Servië kandidaat-lidstaten. Opgezweept door de Russische agressie wordt de Europese Unie minder een Europese club en meer een geopolitieke coalitie op het westelijk deel van Eurazië. Sinds de brexit ligt België aan de buitengrens van een unie waarvan het zwaartepunt naar het oosten is verschoven.

Het DNA van de oude Europese Unie was het scheiden van politiek en economie. Het DNA van de nieuwe Europese Unie is het vermengen van politiek en economie.

De Europese integratie is begonnen als een vredesproject. Onze sterkte was onze zwakte. We wilden bouwen op de zachte macht van humanitaire waarden, mensenrechten en vrijhandel. De Unie moet nu aarden in een verharde wereld. We moeten onze buitengrenzen bewaken tegenover een demografische en vluchtelingenrealiteit die onze welvaartsstaten niet aankunnen. We manipuleren ons economische gewicht om derde landen weg te houden van Russische export. We herbewapenen. We mobiliseren civiele communicatie- en computertechnologie als wapens. We maken van de Unie een militair en veiligheidsproject.

De Europese interne markt was het fundament van een Europese Unie die via open handel gemeenschappelijke welvaart en vooruitgang beloofde. De Unie was de overtreffende Europese trap van de globalisering. Ze moet nu wennen aan deglobalisering. We geloven niet meer in sterkte door verbondenheid, maar in sterkte door autonomie. We scheiden van Rusland en diversifiëren weg van China. We laten niet meer de handel maar de planning floreren. Klimaat, strategische industrie en veiligheid hebben hetzelfde doel en hetzelfde middel: Europees leiderschap en Europese sturing.

De Europese monetaire unie was gemaakt om haar lidstaten aan gezonde overheidsfinanciën te houden. De eurozone zou geleidelijk een groot Duitsland worden. Maar dat Duitsland bestaat niet meer. In het opvangen van de pandemie, in de klimaattransitie naar net zero, in de nieuwe koude oorlog met Rusland en China, in de race voor Europese economische soevereiniteit laat iedereen het overheidsgeld rollen en de schulden oplopen. De euro is niet langer een instrument voor begrotingsdiscipline, maar voor schuldenpolitiek.

Het DNA van de oude Europese Unie was het scheiden van politiek en economie. Het DNA van de nieuwe Europese Unie is het vermengen van politiek en economie. Dat is de gemene deler van het klimaatbeleid, het industrieel beleid, het geopolitieke en monetaire Europa, de sanctieoorlog tegen Rusland en de nieuwe agenda made in the EU voor zonnepanelen, windturbines, batterijen en warmtepompen. Tegelijkertijd worden bedrijven als politieke instrumenten ingezet, bijvoorbeeld in het beheer van het internet en in het opleggen van sociale en ecologische standaarden aan buitenlandse handelspartners.

De transformatie van de Europese Unie faciliteert een politiek-industrieel complex waarbij de grote lidstaten en het grootbedrijf per definitie op de eerste rij staan. Als een kleine lidstaat als België niet bij voorbaat wil verliezen, moet het ook zelf strategische politiek en bedrijven verbinden en bij andere landen schaalvoordelen zoeken. En de vlam van de eerlijke vrijhandel niet laten uitdoven.