‘Komt er ooit nog een bankencrisis?’

Wie schrijft, die blijft. Je kunt als columnist of als auteur van boeken vol trots verwijzen naar je vorige geschriften en uitroepen: I told you so! Dat is een vreemde genoegdoening, die niets verandert aan de harde realiteit. Wie echter in het verleden domme dingen heeft geschreven, moet op de blaren zitten. Ik leef al ruim twintig jaar met wat ik net na de dotcomcrisis van 2001 schreef. Was u toen nog niet geboren, of heel jong? Of misschien heeft de meer recente bankencrisis (2008) de voorafgaande beurscrash uit uw geheugen gewist?

Zelfs de bankencrisis heeft ons niet geleerd dat het onvoorwaardelijk nastreven van aandeelhouderswaarde een heel gevaarlijk kapitalistisch spelletje is.

De jaren negentig waren die van de nieuwe economie. Oude boekhoudkundige regels waren voorbijgestreefd en de zeepbel rond de internetaandelen kende geen grenzen. Ruim twintig jaar later is het verrassend hoe weinig namen we nog kennen van de grote spelers van toen: Netscape, Yahoo!, AltaVista, Lycos, Atari, Tulip, Baan, Commodore. In Vlaanderen geniet één grote speler van toen nog altijd grote naamsbekendheid: Lernout & Hauspie. De zeepbel barstte, maar er bleek meer aan de hand dan gewoon overdreven zelfvertrouwen of een onderschatting van de risico’s. Aandeelhouders én klanten werden opgelicht. Fraude met behulp van gerenommeerde kantoren bereikte fenomenale hoogtes. Zegt de naam Enron u nog iets? Dat was toen het zesde grootste Amerikaanse bedrijf.

Ik had het zaakje met achterdocht bekeken, en kon mijn boek Managementshock goed gedocumenteerd schrijven. Ik had voldoende krantenknipsels uit de bedrijfsvriendelijke pers bijgehouden om een bepaalde cultuur, die pleitte voor ongebreidelde aandeelhouderswaarde en topbonussen voor managers, zorgvuldig met de grond gelijk te maken. Van alle boeken was dit het eenvoudigst om te schrijven. Reden genoeg om met trots op mijn prestatie terug te blikken. In het laatste deel waarschuwde ik dat we onze les niet zouden leren. Er zouden nog, al dan niet snel, nieuwe crashes komen. Ik kreeg veel sneller gelijk dan ik had kunnen vermoeden. Zo’n zes jaar later balanceerde de wereld op de rand van het financiële bankroet. Financiële instellingen moesten zowat overal in de wereld gered worden door de overheid.

Tot hier toe alleen reden tot trots. Maar ik liet duidelijk verstaan dat één groep altijd aan het langste eind zou trekken. De banken. Zij zouden altijd de dans ontspringen. Zij zouden altijd verdienen, als er geld kon worden belegd, of als er moest worden geleend omdat er liquiditeitstekorten waren. Geen haar op mijn hoofd dacht er toen aan dat banken aan de verkeerde kant van de vergelijking konden raken, door net dezelfde factoren die zovelen hadden beschreven voor de technologiesector. Aan die blunder moet ik in deze tijden terugdenken. Zelfs de bankencrisis heeft ons niet geleerd dat het onvoorwaardelijk nastreven van aandeelhouderswaarde een heel gevaarlijk kapitalistisch spelletje is. Opnieuw gaan banken over de kop. Opnieuw is er een gebrek aan toezicht. Opnieuw worden managers beloond voor onverantwoorde risico’s met andermans geld. Neen, geen Zuid-Amerikaanse, maar Zwitserse en Californische.

Toen ik de commentaren in de financiële pers las, was het alsof ik plaats nam in een teletijdmachine. Toch werd ik nog verrast door een brutale commentaar in Financial Times: schrik niet van wat er gebeurt met de banken, steek niet de schuld op hebzuchtige aandeelhouders. Wijs met de vinger naar het management. In al te veel sectoren worden bedrijven geleid door managers die niet de aandeelhouderswaarde optimaliseren, maar hun eigen inkomen, door onverantwoorde strategieën te ontplooien, door loon gekoppeld aan beurskoersen, in een perverse kapitalistische cultuur. Leren uit onze fouten is blijkbaar uiterst moeilijk, en dan maar trots uitroepen dat ChatGPT nooit het menselijk oordeel zal kunnen vervangen.