Energiezuinig renoveren: ‘Alles begint met het beperken van de energievraag van een woning’

Nu de kosten de pan uit rijzen, is energiezuinigheid meer dan ooit een noodzaak voor wie een woning wil renoveren. “Alles begint bij isoleren en luchtdichtheid.”

Sinds het begin van de energiecrisis is het ongemeen druk”, zegt Annemie de Ceuleneer. Zij adviseert mensen met energievragen aan het Energiekloket van de intercommunale Igean. Dat is een deel van de achttien energiehuizen van het Vlaams Energie- en Klimaatagentschap, waar verbouwers terechtkunnen met vragen over renovaties, premies, vergunningen en leningen. “Ze komen met twee soorten vragen: over hun energiefactuur of over wat ze kunnen doen om de energiekosten van hun woning te drukken. De toestroom is zo groot, dat aan de loketten dit jaar geen afspraken meer mogelijk zijn.”

Alles begint bij isolatie en luchtdichtheid

Wie aan duurzaam renoveren denkt, denkt al snel aan warmtepompen, zonnepanelen en andere technieken. Maar dat is niet de juiste eerste stap. “Alles begint met het beperken van de energievraag van een woning, dus de hoeveelheid energie die je nodig hebt om ze in de winter te verwarmen of in de zomer te koelen”, zegt Melanie Vercruysse, coördinator van de studiedienst van Netwerk Architecten Vlaanderen (NAV).

“Dat is voer voor specialisten”, onderstreept ze. “Het energieprestatiecertificaat (EPC) kan daar een beperkt zicht op geven. Als daar een degelijk verslag bij zit, kun je er bepaalde zaken in vinden, bijvoorbeeld wat al wel of niet geïsoleerd is. Maar om in detail te weten waar de warmteverliezen zitten, welke maatregelen je het best neemt om ze te beperken en in welke volgorde, ga je het best te rade bij een architect of energieprestatieverslaggever.”

Luc Dedeyne, architect en energieconsulent bij Bouwunie, treedt haar bij. De bouwschil van een woning bepaalt de energievraag. “Alles begint bij isoleren en luchtdichtheid. Als je een dak isoleert, maar het blijft koud op zolder, dan betekent dat dat de warmte nog weg kan door kieren en spleten. Isoleren heeft geen zin als je het pand niet luchtdicht kunt maken.”

Een volgende stap is ventilatie. “Door zo op die luchtdichtheid te werken, maken we van woningen als het ware thermosflessen. Dan moet je op een gecontroleerde manier ventileren”, zegt Dedeyne.

Overdrijf niet

Beide architecten waarschuwen dat het niet nodig is onmiddellijk naar energiezuinige technieken te grijpen, die vaak duur zijn. “Het doel is de energiebehoefte voor verwarming en koeling zo laag mogelijk te krijgen. Als je dat doet, hoeft ook een goed afgestelde gasketel niet hard te werken om te verwarmen en kun je de gasfactuur beperken”, zegt Luc Dedeyne.

Wanneer de energievraag van een woning nog te hoog is, hebben die nieuwe technieken weinig nut. “Dan heeft het geen zin om een warmtepomp te plaatsen, want dan betaal je je blauw aan elektriciteit. Eerst moet de energievraag omlaag”, zegt hij stellig.

“In een woning die maar 8 kilowatt nodig heeft om op te warmen, moet je geen warmtepomp van 12 kilowatt plaatsen. Die werkt minder efficiënt en valt duurder uit. Het heeft ook geen zin naar heel zware isolatiepakketten te gaan, als je de luchtdichtheid niet kunt verbeteren”, zegt Melanie Vercruysse.

Het type woning is ook bepalend voor de mogelijkheden om te isoleren. Bij een alleenstaande woning is er vrij spel. “Daar moet je minder rekening houden met buren en kun je bijvoorbeeld meestal aan de buitenkant isoleren, waardoor je de kans op koudebruggen met vocht en schimmel beperkt”, zegt Melanie Vercruysse. Dat is bij een rijwoning in een stads- of dorpskern niet altijd mogelijk. Voor appartementen zit het verlies vooral aan de voor- en achtergevels. “Als je bij grote raampartijen de ramen vervangt, win je al veel in energie-efficiëntie.” De keerzijde van de medaille is dat appartementen met grote raampartijen wel vaker problemen hebben met oververhitting in de zomer. “Een appartementsblok zou eigenlijk in zijn geheel moeten worden aangepakt, maar dat is in de praktijk minder vanzelfsprekend.”

Elk van die woningtypes heeft ook andere energiebehoeftes. “Het vermogen dat nodig is om te verwarmen of te koelen ligt het laagst bij een appartement, iets hoger bij een rijwoning en het hoogst bij een alleenstaande woning”, zegt Dedeyne. “Voor die eerste twee kan een verwarmend vermogen van 2,5 kilowatt soms al volstaan. Dat komt overeen met een stoomstrijkijzer.”

Behalve warmte in de winter is ook koelte in de zomer steeds belangrijker. “Omdat we zo goed isoleren, houden we de warmte in de winter binnen en, als het goed is, in de zomer buiten. Maar als de warmte binnen zit, krijg je ze moeilijk weer buiten. We bouwen ook almaar vaker met grote raampartijen, waar veel warmte door komt. Oververhitting is een probleem voor steeds meer woningen. Daarom is zonnewering belangrijk”, zeggen beiden.

Denk in stappen

Elke woning is anders, net als de behoeften van iedere eigenaar of verbouwer. “Voor sommigen is isoleren voldoende, in andere gevallen kan het lonen de indeling van een woning te veranderen en beter te oriënteren, door bijvoorbeeld ruimtes waar minder warmte gevraagd wordt naar de noordkant te verhuizen”, zegt Melanie Vercruysse.

Ze raadt een stappenplan op lange termijn aan: “Het is belangrijk de stappen van een renovatie goed op elkaar af te stemmen. Stel dat je de renovatie begint met de isolatie van een dak, dan moet je eraan denken de dakrand voldoende ver te laten uitsteken, voor het geval dat je enkele jaren later de muren aan de buitenzijde wilt isoleren. Zo moet je met elke volgende stap rekening houden.”

Een renovatiemasterplan kan helpen de lange termijn niet uit het oog te verliezen. Alleen strookt dat niet met de regelgeving: vanaf 2023 geldt in Vlaanderen de renovatieverplichting. Wie een woning koopt, moet dan binnen de vijf jaar het energielabel D halen. “Om dat doel te halen, zullen mensen misschien kiezen voor snelle en beperkte ingrepen in plaats van voor een masterplan op lange termijn”, vreest Melanie Vercruysse. “Die ambitie had scherper gekund, bijvoorbeeld het energielabel A halen op een termijn van vijftien jaar. Dat dwingt verbouwers op de lange termijn te denken. Stapsgewijs renoveren is mogelijk, maar dat moet doordacht en ambitieus genoeg zijn voor de lange termijn.”

“Verbouwen is uitermate complex. Het belangrijkste is dat je je budget zo optimaal mogelijk inzet”, zegt de architecte. “Het kan lonen professioneel advies in te winnen voor je een woning koopt, zodat je niet te veel betaalt voor iets waar nog heel veel werk aan is.”