Waarom de maandelijkse afbetaling van de energierekening vandaag beter werkt dan de voorschotfacturen

Minister Vincent Van Quickenborne (Open Vld) heeft in de krant De Morgen een lans gebroken voor een maandelijkse afrekening van het werkelijke energieverbruik voor iedereen die een digitale meter heeft. Er zijn voor- en tegenstanders.

Als we één ding geleerd hebben de voorbije twee jaar, dan is het wel dat de prijs van gas, en in mindere mate van elektriciteit, moeilijk te voorspellen valt. De voorschotfacturen hebben goed gewerkt in tijden van min of meer voorspelbare prijzen waarin energiecontracten met een vaste prijs dominant waren. Maar tijden veranderen.

1. Meer contracten met variabele prijzen

Vandaag is de situatie helemaal anders dan twee jaar geleden. In 2021 had ongeveer 70 procent van alle gezinnen een energiecontract met een vast tarief. In het eerste kwartaal van 2021 had 65 tot 70 procent een contract met een variabel tarief.

Bij een contract met een vast tarief is de enige onvoorspelbare factor het verbruik. Dat verbruik hebben gezinnen voor een groot deel zelf in de hand. Door de thermostaat een graad lager te draaien bijvoorbeeld kunnen ze de energierekening drukken. Dat verbruik is bovendien redelijk voorspelbaar als het verbruik van het jaar tevoren in kaart is gebracht. Tenzij een gezin drastisch andere gewoonten aanneemt of er een stevige gezinsuitbreiding heeft plaatsgevonden, zal het verbruik in dezelfde lijn liggen als het voorgaande jaar.

Maar maandenlang was er geen contract met een vast tarief te krijgen in België. Niemand wist waar de gasprijs precies naartoe zou gaan. In zo’n context met variabele en weinig voorspelbare prijzen is het heel moeilijk om te voorspellen hoe hoog de energierekening voor een volledig jaar zal zijn. Een maandelijks voorschot is niet meer of niet minder dan een twaalfde van de verwachte totaalfactuur. De voorbije twee jaar hebben sommige consumenten met een variabel tarief veel te weinig maandelijkse voorschotten betaald, waardoor ze, soms heel onverwacht, nog een forse afrekening op hun bord kregen. Andere consumenten hebben veel te veel voorschot betaald.

Sinds kort afficheren enkele grote energieleveranciers weer vaste tarieven, al zou het kunnen dat zij in hun vaste tarieven hoge risicopremies doorrekenen aan de klanten om zich in te dekken tegen het risico dat de prijzen op de internationale markten weer opveren. Als het verschil tussen het variabele en het vaste tarief niet al te groot is, kan het wel interessant zijn om weer over te stappen naar een vast tarief.

2. Gasprijs blijft tamelijk onvoorspelbaar

De referentieprijs voor een megawattuur (MWh) gas schommelde de voorbije maand tussen 39 en 50 euro. Het gaat om termijncontracten voor de levering binnen een maand die verhandelen op de beurs van Amsterdam (Dutch TTF Natural Gas Futures). Toen die gasprijs eind augustus piekte op 311 euro, durfde niemand te voorspellen dat de prijs in elkaar zou storten. Omgekeerd zag ook haast niemand de explosie van de gasprijs aankomen, want die is het gevolg van de oorlog in Oekraïne waardoor de sfeer tussen de Europese Unie en haar hofleverancier van gas, Rusland, onder het vriespunt zakte.

Vooral in de wintermaanden is het afwachten hoe de gasprijzen zullen evolueren. Bij een strenge winter en een hoge vraag naar gas vanuit China kunnen de prijzen opnieuw opveren.

3. Waarom worden anders al die digitale meters geïnstalleerd?

Een van de argumenten tegen de maandelijkse afrekening van het werkelijke verbruik, is dat mensen die moeite hebben om rond te komen elke maand de voorspelbaarheid van maandelijkse voorschotten nodig hebben. Met variabele tarieven is die voorspelbaarheid er niet. Het gepaste maandelijkse voorschot is dan moeilijk te bepalen en (on)aangename verrassingen bij de eindafrekening moeilijk te vermijden. Het aantal afbetalingsplannen toegekend door de energieleveranciers aan consumenten is dan ook sterk gestegen de voorbije jaren. Wanneer er opnieuw veel contracten met vaste tarieven zijn, wanneer de concurrentie op die markt weer volop speelt, wanneer de gasprijzen weer voorspelbaar worden, dan zitten we weer in een andere situatie.

74 procent van het gasverbruik vindt plaats in de wintermaanden november tot en met maart. Dat betekent veel hogere facturen in de winter dan in de zomer bij een maandelijkse afrekening van het werkelijke verbruik. Niet iedereen heeft voldoende geld opzij staan om die hoge facturen in de winter te betalen. In plaats van voorschotten op basis van lastige voorspellingen zouden mensen met weinig financiële middelen ook afbetalingen op basis van het werkelijk verbruik kunnen doen. Weet ook dat mensen bij een faillissement van een energieleverancier voorschotten kunnen kwijtspelen.

We moeten allemaal een beetje meer baas worden van ons eigen energieverbruik. Dat is althans de impliciete boodschap van het capaciteitstarief dat op 1 januari werd ingevoerd. Voorlopig heeft nog niet elk huishouden een digitale meter en biedt nog niet elke energieleverancier de maandelijkse afrekening van het werkelijke verbruik aan. Maar met die maandelijkse afrekening zitten mensen dichter met hun neus op hun verbruik en zien ze sneller de effecten van energiebesparende maatregelen. Tegen 2024 belooft de netbeheerder Fluvius dat 80 procent van de huishoudens een digitale meter zal hebben, tegen juli 2029 zal dat 100 procent zijn. Waarom zouden we dan niet overstappen naar de afrekening van het verbruik in plaats van met voorspellingen te werken?