Een levensverzekering is een veelzijdig financieel instrument dat zowel ter bescherming als voor spaar- of beleggingsdoeleinden kan dienen. U kunt ze echter ook gebruiken als een strategisch hulpmiddel voor uw successieplanning.
Een levensverzekering staat doorgaans bekend als een instrument ter bescherming. Een populair voorbeeld is een schuldsaldoverzekering: die zorgt ervoor dat bij een overlijden van de verzekerde de openstaande schuld van een lening wordt afgelost, zodat die niet voor rekening van de overblijvende partner of andere erfgenamen komt. Daarnaast kan een levensverzekering ook fungeren als een spaar- of beleggingsproduct om rendement na te streven. Er zijn verschillende varianten. De tak21 is een spaarverzekering met een beschermd kapitaal en een gewaarborgd rendement. De tak23 is een beleggingsverzekering die geen gegarandeerd rendement biedt en meer risico op kapitaalverlies inhoudt, maar wel een hoger rendementspotentieel heeft. Een combinatie van beide – een tak44 – is ook mogelijk.
Door haar flexibiliteit biedt de levensverzekering ook de mogelijkheid om uw vermogen – al dan niet deels – over te dragen naar de volgende generatie. U kunt er bijvoorbeeld voor kiezen om het opgebouwde kapitaal in het verzekeringscontract bij uw overlijden te laten uitkeren aan uw nabestaanden. Dat kan een aanzienlijke hulp zijn voor uw familieleden om belangrijke financiële verplichtingen te dekken, zoals hypotheken, studiekosten voor kinderen of andere uitstaande schulden.
Een levensverzekering kan ook ingezet worden als een strategisch instrument voor successieplanning in combinatie met een roerende schenking bij leven (zie kader Vermogensoverdracht met behoud van controle).
Vermogensoverdracht met behoud van controle
Een levensverzekering biedt ook een unieke mogelijkheid om al bij leven een deel van uw vermogen op een fiscaalvriendelijke manier over te dragen aan de volgende generatie, en tegelijkertijd een zekere controle te behouden. Dat kan door een roerende schenking (bijvoorbeeld een bankgift) te combineren met de onderschrijving van een levensverzekeringsproduct. Zo’n ongeregistreerde schenking blijft onbelast wanneer u nog minstens vijf jaar in leven blijft. Die periode geldt al in Vlaanderen en Wallonië, en vanaf 1 januari 2026 ook in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, waar het nu nog drie jaar is.
De controle houdt in dat u via de levensverzekering het ritme en de voorwaarden van de uitkering – bijvoorbeeld op een bepaalde leeftijd – kunt vastleggen, in tegenstelling tot een klassieke schenking waarmee u alles in een keer weggeeft.
Hoe wijst u begunstigden aan?
“Een van de belangrijkste aspecten van een levensverzekering is de mogelijkheid om één of meerdere begunstigden bij overlijden aan te wijzen”, zegt Benoît Verschueren, senior estate planner bij Deutsche Bank. “Zij ontvangen dan het opgebouwde kapitaal wanneer u overlijdt. Wijst u geen specifieke begunstigden aan in het contract, dan wordt het kapitaal aan uw nalatenschap toegevoegd. Het wordt dan onder de erfgenamen verdeeld volgens het erfrecht, of volgens een eventueel testament.”
“De mogelijkheden voor begunstiging in een levensverzekering zijn ruim, maar het is van cruciaal belang om de begunstigingsclausule zorgvuldig op te stellen. Want die maakt het mogelijk om af te wijken van de regels van het erfrecht. Zo kunt u personen die normaal gezien niets erven – zoals samenwonenden of stiefkinderen – toch een deel van uw kapitaal over te maken. U kunt met zo’n clausule ook bepaalde erfgenamen méér geven dan anderen, weliswaar binnen grenzen.”
Generiek versus nominatief
Bij het opstellen van een begunstigingsclausule kunt u kiezen tussen twee types. Met een generieke begunstiging wijst u een categorie aan, bijvoorbeeld ‘mijn kleinkinderen, elk voor een gelijk deel’ of ‘mijn wettelijk samenwonende partner’. Dat type begunstiging is flexibel en kan problemen voorkomen bij veranderingen in uw familiale situatie, zoals de geboorte van nieuwe kleinkinderen of een nieuwe partner.
‘De mogelijkheden zijn ruim, maar het is van cruciaal belang om de begunstigingsclausule zorgvuldig op te stellen’
“Met een nominatieve begunstiging wijst u daarentegen de begunstigden bij naam aan, bijvoorbeeld ‘Jan Jansens, geboren op 1 januari 1990’”, legt Benoît Verschueren uit. “Hoewel dit duidelijk is, kan het risico’s inhouden. Als u bijvoorbeeld uw wettelijk samenwonende partner bij naam begunstigt, blijft hij of zij ook na een breuk nog steeds de begunstigde, tenzij u de clausule hebt gewijzigd. Een generieke begunstiging als ‘mijn wettelijk samenwonende partner’ kan dat voorkomen.”
“Ook als u de kleinkinderen bij naam noemt en er wordt later nog een kleinkind geboren, bestaat de kans dat die nieuwkomer niets ontvangt als u de clausule vergeet aan te passen. Een doordachte aanpak is dan ook van groot belang.”
Vaak voorkomende clausules
Er bestaan standaardclausules, maar u kunt er ook voor opteren om een clausule op maat te laten maken. Het is cruciaal om de implicaties van elke clausule goed te begrijpen, aangezien ze sterk kunnen afwijken van de wettelijke erfrechtelijke verdeling.
Een vaak voorkomende standaardclausule is ‘de echtgeno(o)t(e), bij ontstentenis de kinderen’. Dan gaat het kapitaal van de levensverzekering volledig naar de echtgeno(o)t(e). De kinderen ontvangen enkel iets als er op het moment van uitbetaling geen langstlevende echtgeno(o)t(e) meer is. Die regeling wijkt af van de wettelijke erfrechtregeling: die bepaalt dat – wanneer het kapitaal bijvoorbeeld op een spaarrekening zou staan – de blote eigendom aan de kinderen toekomt en het vruchtgebruik aan de langstlevende echtgeno(o)t(e).
Er bestaan standaardclausules, maar u kunt ook een clausule op maat laten maken.
De standaardclausule ‘de echtgeno(o)t(e) en de kinderen’ garandeert dat de echtgeno(o)t(e) de helft van het overlijdenskapitaal ontvangt, terwijl de kinderen elk een gelijk deel van de andere helft krijgen (tenzij u expliciet van die verdeling afwijkt). Ook die verdeling verschilt van de algemene verdeling volgens het erfrecht.
Een andere populaire standaardclausule is ‘mijn wettelijk samenwonende partner en de kinderen’. Die maakt dat de wettelijk samenwonende partner en ieder kind elk een gelijk deel ontvangen.
“Deze voorbeelden tonen aan dat de opmaak van de begunstigingsclausule met de grootste voorzichtigheid moet gebeuren”, stelt Benoît Verschueren. “Elke formulering heeft specifieke gevolgen die nauwkeurig moeten worden afgestemd op de persoonlijke situatie en wensen.”
Vergeet de fiscale optimalisatie niet
Het zorgvuldig opstellen van de begunstigingsclausule heeft ook fiscale gevolgen. Een goed opgemaakte clausule kan een belastingbesparing opleveren. Bijvoorbeeld door uw vermogen bij uw overlijden over meerdere personen te verdelen, wat een vermindering van de erfbelasting (Vlaanderen) of de successierechten (Brussel en Wallonië) kan opleveren wanneer u uw kleinkinderen begunstigt.
Hoewel u in principe vrij bent in de keuze van uw begunstigden, zijn er wel beperkingen voor verzekeringscontracten inzake pensioen- of langetermijnsparen. Benoît Verschueren: “Om zelf recht te hebben op een belastingvermindering, moet de begunstigde gekozen worden uit drie wettelijk bepaalde categorieën: de echtgeno(o)t(e), de wettelijk samenwonende partner of een bloedverwant tot en met de tweede graad (ouders, kinderen, broers of zussen).”
“Doet u dit niet of geeft u bijvoorbeeld ‘de nalatenschap’ als begunstigde op, dan loopt u het risico geen fiscaal attest van de verzekeraar te ontvangen en zo uw fiscaal voordeel in het kader van pensioen- of langetermijnsparen te mislopen.”
