Van Walt Disney tot de tabaksindustrie: wie zijn de geldschieters van de Europese politieke partijen?

Naar aanleiding van de Europese verkiezingen bracht Follow The Money, een Nederlands platform voor onderzoeksjournalistiek, in kaart waar Europese partijen hun geld vandaan halen. MoneyTalk kreeg uitleg bij het onderzoek én toegang tot de dataset, waarin u de geldstromen zelf onder de loep kunt nemen.

Behalve de regionale en federale verkiezingen, vinden zondag 26 mei ook de Europese verkiezingen plaats. Wie een onderbouwde keuze wil maken, heeft zich wellicht onder meer verdiept in de programma’s van de Europese partijen. Maar wanneer de verkiezingsresultaten bekend zijn en partijen concreet vorm moeten geven aan hun beloftes, dringt een nieuwe vraag zich op: waar halen die Europese politieke partijen hun middelen? Met andere woorden, aan welke geldschieters moeten ze na de verkiezingen verantwoording afleggen?

Gezien de voortdurende druk die lobbygroepen uitoefenen op Europese mandatarissen, is een overzicht van de geldstromen van en naar de Europese partijen voor kiezers geen overbodige luxe. Daarom zochten de onderzoeksjournalisten Dieuwertje Kuijpers en Lise Witteman van het Nederlandse Follow The Money uit waar de Europese politieke partijen hun middelen halen en hoe ze dat geld vervolgens besteden.

Wat zijn de voornaamste conclusies van uw onderzoek?

DIEUWERTJE KUIJPERS: “Donaties aan Europese politieke partijen – in ons onderzoek hanteren we die term voor alle schenkingen die niet van het Europees Parlement komen – zijn pas sinds 2008 mogelijk. In dat eerste jaar werd in totaal 200.000 euro gedoneerd. Tien jaar later is dat bedrag opgelopen tot 2,3 miljoen euro. Een eerste conclusie is dus dat gulle gevers in toenemende mate de Europese partijkassen weten te vinden.”

“Bij de analyse van de jaarrekeningen kwamen we er voorts achter dat partijen donaties niet altijd als dusdanig opgeven. We botsten op diverse termen, zoals ‘sponsoring’, ‘special contribution’ of ‘project contribution’, terwijl het toch echt om donaties ging. Zo zagen we bijvoorbeeld dat de 12.000 euro die het Amerikaanse telecombedrijf AT&T overmaakte naar verschillende partijen en hun denktanks, op verschillende jaarrekeningen onder afwijkende noemers terugkwam. Hoewel buitenlandse donaties (en dus ook Amerikaanse) sinds kort verboden zijn, zagen we in de recentste cijfers dat vrijwel direct om het verbod heen wordt gewerkt. Walt Disney doneert bijvoorbeeld nu gewoon vanuit een Belgische vestiging, in plaats van een Amerikaanse. Er bestaat dus een grote grijze zone en waar de regels wél duidelijk zijn, worden ze vlotjes omzeild.”

“De meest interessante bevinding is dat je duidelijke verschillen ziet tussen partijfamilies. Groene partijen halen hun ‘eigen kapitaal’ bijvoorbeeld voornamelijk op bij andere Europese partijen, terwijl de liberalen van ALDE bedrijfsdonaties tot voor kort gebruikten als een manier om lobbycontacten te verkopen. Onder de geldschieters van ALDE zitten bedrijven als Google, Microsoft, Uber, Bayer (en Monsanto, nvdr) en FoodDrinkEurope, een koepelorganisatie die belangen van onder andere Unilever en Coca-Cola behartigt.”

“De conservatieve partij ACRE of Alliantie van Conservatieven en Hervormers in Europa kwam tot slot uit ons onderzoek naar voren als de partij die niet enkel de meeste donaties binnenhaalde, maar daarbij ook de minste scrupules vertoonde: zij accepteerde donaties van walvisvaarders tot de tabaksindustrie.”

Europese politieke partijen krijgen al subsidies van het Europees Parlement. Waarom moeten ze dan nog zelf geld verzamelen?

KUIJPERS: “De idee achter het vergaren van ‘eigen kapitaal’ is dat partijen moeten laten zien dat ze maatschappelijk verankerd zijn. Als bedrijven, instellingen maar ook burgers bereid zijn hun portemonnee open te trekken voor een partij, laat dat zien dat er vanuit de samenleving een behoefte bestaat aan een bepaald geluid. Daarom geldt het mechanisme van de subsidiehefboom: hoe meer eigen kapitaal, des te meer toegang tot extra subsidie. Vooral kleine, relatief jonge partijen zijn dus naarstig op zoek naar extra middelen.”

“Dat systeem zet natuurlijk de deur open voor creatief boekhouden. Zo kwamen wij het Nederlands Dagblad tegen als donateur van de Europese Christelijke Politieke beweging ECPM. Navraag leerde dat het ging om een journalist die was meegegaan op werkbezoek naar Syrië, maar het voorgeschoten vliegticket had teruggeboekt. De ECPM boekte dat bedrag vervolgens weg als ‘donatie’ en noemde het zodoende halen van de subsidiehefboom een “prettig neveneffect”.”

“Het gaat hier natuurlijk om een zeer klein bedrag, maar het voorbeeld illustreert hoe volop gebruik wordt gemaakt van de grijze zone wat betreft de schenkingen die onder de noemer ‘donatie’ vallen. Ook op het gebied van uitgaven is er weinig transparantie. De accountant Ernst & Young, die de boekhouding van de partijen bekijkt, lijkt vooral te kijken of alles technisch klopt en of de totaalbedragen van de inkomsten en de uitgaven netjes overeenkomen. De criteria die ze gebruiken bij hun beoordeling zijn niet duidelijk: EY wilde niet met ons praten.”

Wat zijn de ‘tegenprestaties’ voor de donaties aan partijen? Zo staat in uw dossier het voorbeeld van de liberale partij ALDE, die een congres over fake news organiseerde, waarbij het expertenpanel uitsluitend bestond uit lobbyisten van Facebook, Google en Microsoft.

KUIJPERS: “Het is moeilijk voor iedere individuele schenking een concrete tegenprestatie te achterhalen. Laat ons inderdaad zeggen dat toegang kopen tot partijcongressen de meest concrete of zichtbare gunst is. Overigens deden ALDE noch de bedrijven veel moeite om die lobbycontacten geheim te houden.”

“In het algemeen moet je de donaties van bedrijven of ngo’s vooral zien als steun aan partijen die er eenzelfde ideologie op na houden als de schenker. De bedragen zijn groot genoeg en nodig voor de partijen om in aanmerking te komen voor de Europese subsidies, maar te klein om echt grote concrete tegenprestaties te kunnen eisen. Onze datasets tonen dus vooral wie de vrienden zijn van de Europese partijen.”

Opvallend is ook dat er, afhankelijk van het standpunt over de EU zelf, verschillen zijn in strategie en in het soort donateurs dat partijen aantrekken.

KUIJPERS: “Dat klopt. Bij eurosceptische partijen zijn opvallend veel individuen bereid geld te doneren. Soms gaat het dan om politici, maar soms ook over heel kleine bedrijfjes. Die mensen worden als het ware als donateurs geronseld. Eerder onderzoek van Apache toonde al aan dat bij veel conservatieve eurosceptische partijen een donatiecarrousel bestond. Individuen doneren dan aan een Europese partij opdat die de subsidie van het Europese Parlement kan binnenhalen. Vervolgens wordt een deel van die subsidies gebruikt om lucratieve contracten te gunnen aan de donateurs.”

“Partijen die pro-Europa zijn, hebben dan weer veel gemakkelijker toegang tot publiek geld. Het gaat dan dikwijls om onrechtstreekse subsidies: ngo’s, denktanks of wetenschappelijke bureaus van nationale politieke partijen die van nationale subsidies genieten en die dan (deels) doorsluizen naar Europese zusterpartijen.”

“Het huidige politieke establishment is nu eenmaal pro-Europees. Hetzelfde geldt voor het netwerk van ngo’s: dat bestaat bij gratie van dat establishment en ziet de status quo het liefst bestendigd. Dergelijke prodemocratische, pro-Europese organisaties zullen dus sneller geneigd zijn de portemonnee open te trekken en subsidiegeld door te spelen aan pakweg Frans Timmermans dan aan Nigel Farage.”

Europese partijen mogen geen donaties meer ontvangen van schenkers buiten de EU. De praktijk toont echter dat dat verbod eenvoudig te omzeilen is. Wie houdt eigenlijk toezicht op de regels rond donaties?

KUIJPERS. “Om de invloed van buitenlandse bedrijven of organisaties – hoofdzakelijk vanuit de Verenigde Staten – op Europese beleidsmakers in te perken, zijn donaties van buiten de Europese Unie sinds 2018 inderdaad verboden. Maar die regel bestaat enkel in de letter: voor grote Amerikaanse multinationals is het kinderspel een dochteronderneming op te richten die de donaties vanaf dan voor haar rekening neemt.”

“Er bestaat in principe wel een controleorgaan, genaamd de Autoriteit, dat namens het Europees Parlement moet toezien op de regels rond donaties en uitgaven. Het ontbreekt de Autoriteit echter aan middelen én een duidelijke interpretatie van de regels.”

Bevat uw onderzoek elementen die met name interessant zijn voor Belgische kiezers?

KUIJPERS. “België kwam in ons onderzoek vooral aan bod als de officiële vestigingsplaats van lobby- en koepelorganisaties, die vanuit Brussel geld doneren. Wie deel uitmaakt van die groepen is op het eerste gezicht niet altijd duidelijk.

“Zo is er het voorbeeld de denktank ThinkYoung, die beweert te strijden voor meer jonge mensen in het Brusselse beleidsmakingsproces. Volgens zijn website is ThinkYoung gevestigd op dezelfde locatie als een biercafé. Op onze pogingen om via telefoon of e-mail contact op te nemen, kwam geen reactie. Toch was deze club in 2017 in staat een bedrag van ruim 76.000 euro over te maken aan het Martens Centre, de denktank van de christendemocratische Europese Volkspartij. Uiteindelijk bleek dat de ‘jeugdorganisatie’ vooral haar geld haalt bij grote bedrijven zoals Coca-Cola, Google en Vodafone.”

Het volledige dossier over de Brusselse geldstromen is terug te vinden op de website van Follow The Money.

Voor wie zelf wil nagaan wie de geldschieters zijn van de Europese partijen, heeft Follow The Money een handige tool ontworpen. U kunt filteren op basis van lidstaat, jaar en begunstigde partij.