U kunt er niet jong genoeg mee beginnen: checklist voor uw vermogensplanning

Voordat u het weet hebt u een beslissing genomen – of niet genomen – die onherroepelijke gevolgen heeft voor de latere verdeling van uw nalatenschap. Het is een moeilijk bespreekbaar thema, maar u kunt het beter vastpakken voor het te laat is.

“Pas wanneer de leeftijd vordert of een ziekte sluimert, beginnen mensen na te denken over hun vermogensplanning”, zegt Ayfer Aydogan, advocate bij ECGB Advocaten en gastprofessor aan de universiteiten van Gent en Hasselt. Maar soms bepalen beslissingen op jonge leeftijd al wat op latere leeftijd nog mogelijk is. We zetten een aantal levensgebeurtenissen op een rij, waarbij u extra aandacht moet hebben voor uw nalatenschap.

1 Trouwen: met of zonder huwelijkscontract?

Mogen we ervan uitgaan dat het wettelijk stelsel, met een gemeenschap van goederen, geschikt is voor de meeste mensen? “De kern ervan dateert van 1976, toen vrouwen vaker thuisbleven voor het huishouden en de kinderen. De bescherming van de partner die stopt met werken, is nog altijd relevant, maar net iets minder dan toen”, vindt Aydogan. Er zijn nog altijd mensen, meestal vrouwen, die zich wegcijferen voor de carrière van hun partner of thuisblijven om voor een kind met een beperking of een ziekte zorgen.

Ann Maelfait, vennoot bij het advocatenkantoor Rivus, waarschuwt dat mensen niet altijd vrij of bewust voor een huwelijksstelsel kunnen kiezen. “Er is druk van de familie of een gebrek aan juridische kennis. Bij echtscheidingen is het vaak een bikkelharde strijd om een alimentatievordering te verkrijgen die louter de behoeften dekt, terwijl de cliënt vaak een hogere levensstandaard gewend is.”

Na het huwelijk van gedachten veranderen is soms moeilijk. “De federale wetgever heeft in de mogelijkheid voorzien om van stelsel te veranderen”, zegt Aydogan. “De Vlaamse Belastingdienst ziet dat anders. Als je van stelsel verandert en daarna iets doet wat in de buurt komt van een handeling om belasting te vermijden, beschouwt de Vlaamse Belastingdienst dat al snel als fiscaal misbruik. Dat zwaard van Damocles hangt boven je hoofd.”

Beroepsrisico’s

“Het wettelijk stelsel is gericht op de doorsneeburger”, vindt Maelfait. “Artsen en andere groepen met een hoge beroepsaansprakelijkheid trouwen beter met een scheiding van goederen.” Als een arts een medische fout begaat en een schadevergoeding moet betalen, blijft het vermogen van de andere partner buiten schot. Als een ondernemer veel schulden heeft gemaakt die hij niet kan terugbetalen, kunnen de schuldeisers niet bij zijn partner aankloppen. “Schulden blijven eigen in een huwelijk met een scheiding van goederen.”

Aydogan: “Vroeger trouwden zelfstandigen om die reden bijna automatisch met een scheiding van goederen, maar er bestaan ook verzekeringen waarmee mensen zich grotendeels tegen beroepsrisico’s kunnen indekken.”

Verschil in inkomsten

Voor Aydogan is de ingesteldheid waarmee mensen in het huwelijksbootje stappen net zo belangrijk. “In het wettelijk stelsel komen alle inkomsten die tijdens het huwelijk worden opgebouwd in één grote pot. Stel dat de een twee keer zoveel verdient als de ander, dan hebben ze toch allebei recht op de helft van alle beroepsinkomsten. Vandaag zitten relaties anders in elkaar dan vijftig jaar geleden. Het kan dat beide partners vinden dat ieder recht heeft op wat hij of zij zelf heeft verdiend.”

Een andere veel voorkomende reden om met een scheiding van goederen te trouwen is “een belangrijk vermogen uit een schenking of een erfenis, dat inkomsten oplevert”, legt Maelfait uit. Voor alle duidelijkheid: een schenking of een erfenis tijdens het huwelijk en ook alles wat u voor het huwelijk al had, blijft eigen in een huwelijk volgens het wettelijk stelsel. De inkomsten uit die vermogens niet. Aydogan: “Stel dat je een opbrengsteigendom erft, dan blijft dat van jou. De huuropbrengsten zijn in het wettelijk huwelijksstelsel voor jou en je partner.”

Wanneer het om het familiefortuin of aandelen in een familiale vennootschap gaat, ligt het gevoelig dat een aangetrouwde met een deel van de inkomsten kan gaan lopen. Maelfait: “Sommigen willen niet enkel het vermogen, maar ook de vruchten ervan, zoals intresten of dividenden, eigen houden. In een huwelijk met een scheiding van goederen blijven de vruchten eigen, zodat ze niet verdeeld hoeven te worden bij een scheiding.”

Vermogensplanning

Er zijn meer mogelijkheden met schenkingen tussen echtgenoten of een beding van aanwas in een huwelijk met scheiding van goederen. “Een beding van aanwas is eigenlijk een kanscontract”, vindt Ayfer Aydogan. “Degene die het langst leeft, krijgt het deel van de ander. Het is een wederzijds contract waarbij zowel de ene als de andere partner kan winnen. Dat is niet hetzelfde als erven. Er hoeft geen erfbelasting op betaald te worden. Het beding van aanwas wordt ook veel gebruikt bij mensen die samen een woning kopen maar niet getrouwd zijn, om te vermijden dat de langstlevende partner zijn woning verliest omdat de erfgenamen van de overleden partner die willen verkopen.”

Vooral bij nieuw samengestelde gezinnen durven de belangen van de nieuwe partner wel eens te botsen met die van de kinderen. “Kinderen vinden het normaal dat hun moeder in de gezinswoning mag blijven wonen als hun vader overleden is. Ze denken er soms anders over als het om een plusmoeder gaat”, stelt Aydogan. Het is zaak om ook voor het tweede huwelijk goed na te denken over de consequenties van een huwelijk met of zonder huwelijkscontract.

Solidariteit

In het wettelijk stelsel is solidariteit het hoogste goed. In een huwelijk met een scheiding van goederen is het ieder voor zich. Zowel Maelfait als Aydogan wijst erop dat “correcties” mogelijk zijn op dat principe. “Sinds de hervorming van het erfrecht op 1 september 2018 is de scheiding van goederen geen koude uitsluiting meer”, vindt Maelfait. “Er zijn mechanismen in de wet verankerd die een zekere solidariteit garanderen, zoals het beding van verrekening van aanwinsten.”

Dankzij dat beding kunt u bij een scheiding of een overlijden alsnog delen in de inkomsten van de ander. Ook daar is de Vlaamse fiscus bij een overlijden enigszins een spelbreker. Aydogan: “Het beding creëert een schuld van de overledene tegenover de overlevende partner, die je bij het openvallen van de nalatenschap in mindering zou moeten brengen. In Vlaanderen gebeurt dat niet meer en moeten de erfgenamen op de volledige nalatenschap erfbelasting betalen.”

Maelfait: “Vandaag ben je met een finaal verrekenbeding in Vlaanderen slechter af dan met het wettelijk stelsel. In Wallonië en Brussel kunnen met een verrekenbeding de aanwinsten van het vermogen die de overledene tijdens het huwelijk heeft verworven, nog altijd belastingvrij naar de langstlevende partner gaan.”

2 Als er kinderen komen

“Als huwelijkspartners samen een vermogen hebben opgebouwd, vinden ze het vaak de normaalste zaak van de wereld dat de langstlevende partner alles mag hebben”, zegt Aydogan. “Die langstlevende partner wil op dat moment vaak nog geen deel aan de kinderen afgeven.” Nochtans hebben de kinderen volgens de wet recht op minstens de helft van de nalatenschap van vader of moeder, ofwel de wettelijke reserve.

“Door een keuzebeding, een clausule in het huwelijkscontract, kan de langstlevende partner na het overlijden van de ander beslissen wat hij of zij van de gemeenschappelijke goederen wil houden”, legt Aydogan uit. Er hangt wel een prijskaartje aan vast: zowel in Vlaanderen, Brussel als Wallonië betaalt de weduwe of de weduwnaar erfbelasting op het saldo boven de helft van de gemeenschappelijke goederen. “Stel dat je 100 procent van de gemeenschappelijke goederen wilt houden na het overlijden van je echtgenoot, dan betaal je op 50 procent erfbelasting.”

Als er geen huwelijkscontract is, of geen huwelijkscontract met een keuzebeding, dan erven de kinderen de naakte eigendom op het eigen vermogen van de overleden partner en de naakte eigendom op de helft van het gemeenschappelijke vermogen. Het vruchtgebruik op de volledige nalatenschap is voor de langstlevende partner.

3 Zorgvolmacht voor iedereen

“Een zorgvolmacht had je bij wijze van spreken gisteren al moeten hebben”, vindt Aydogan. Met zo’n schriftelijk document kunt u bepalen wie welke beslissingen voor u mag nemen, wanneer u daar zelf niet langer toe in staat bent. U kunt dat document zelf opstellen, maar er zijn voordelen aan een authentieke akte bij een notaris. De notaris weet hoe hij uw wensen moet verwoorden en zal de zorgvolmacht in het centraal register laten opnemen.

U kunt ook verschillende vertrouwelingen aanwijzen, met een rangorde of watervalsysteem. Maelfait: “Pas wanneer de eerste persoon niet beschikbaar is, komt de tweede aan bod.” Aydogan: “Vaak wordt een zorgvolmacht gegeven aan een partner en, als die er niet meer toe in staat zou zijn, aan een van de kinderen. In theorie kun je meerdere kinderen aanwijzen, maar dat is niet praktisch. Dan moeten die bijvoorbeeld allemaal tegelijk naar het postkantoor gaan om een aangetekende zending in ontvangst te nemen. Bij mobiel bankieren is soms maar één handtekening mogelijk.”

Eender wie kan in een coma belanden door een ongeval. “Als je niet meer wilsbekwaam bent, kun je geen enkel contract meer ondertekenen”, merkt Aydogan op. “Jong of oud: een zorgvolmacht is een must voor iedereen”, vindt ook Maelfait. “Je kunt zelfs schenken met een zorgvolmacht die opgemaakt is door een notaris.”

4 Schenken of laten vererven?

Heel wat mensen laten zich verleiden – of zelfs onder druk zetten – om tijdens hun leven al een deel van hun vermogen te schenken. De grote verschillen in belastingtarieven voor schenken en erven zijn daarvoor verantwoordelijk. “Wie wil schenken, moet daar heel goed over nadenken, want gegeven is gegeven. Enkel tussen getrouwde partners zijn schenkingen herroepbaar”, waarschuwt Maelfait.

“Je mag enkel wegschenken wat je niet meer nodig hebt”, gaat ze verder. “Je moet heel goed nadenken over de voorwaarden en de lasten die je aan die schenking wilt koppelen. Denk aan het voorbehoud van vruchtgebruik, een vervreemdingsverbod (om onbezonnen uitgaven te voorkomen, nvdr), een clausule dat de goederen niet in een huwelijksgemeenschap gebracht mogen worden, enzovoort.”

Voor wie zijn kinderen erfbelasting wil besparen, maar nog niet te snel wil schenken, vindt Maelfait de notariële zorgvolmacht een alternatief. “Zo kun je het schenkingsmoment wat opschuiven in de tijd. Mensen willen vaak niet schenken, tot ze onomkeerbaar ziek zijn. Bij onroerende goederen is schenken met een notariële zorgvolmacht vanuit fiscaal standpunt niet aantrekkelijk.” In zo’n zorgvolmacht moet nauwkeurig vastgelegd worden wie wat krijgt, in percentages of ‘gelijke delen’, en wie in naam van de schenker zal optreden. Stel dat u een volmacht geeft aan een van uw kinderen, dan mag dat kind niet tegelijk optreden voor de schenker en de schenking aannemen als begunstigde.

5 Testament opmaken

Op de vraag wanneer u een testament moet opstellen, zult u geen antwoord in jaren of in euro’s krijgen. “Iedereen die er belang aan hecht wat met zijn goederen gebeurt na zijn overlijden, moet een testament opmaken. Daar kun je geen leeftijd op kleven. In de praktijk zit er gemiddeld tien jaar tussen de opmaak en de uitvoering van een testament”, weet Maelfait. “Het kan voor jong en oud een goed idee zijn, want in tegenstelling tot een schenking kun je je testament altijd opnieuw aanpassen of terugdraaien.”

“Wanneer u het niet eens bent met ons erfrecht, moet u een testament opmaken of laten opmaken”, vindt Aydogan. “Het staat duidelijk in de wet wie uw erfgenamen zijn en wat ze krijgen. Wie daarvan wil afwijken, moet een testament hebben.” Ook voor een testament geldt dat u dat op eigen houtje of samen met de notaris kunt opstellen. De notaris zal het testament registreren, zodat uw erfgenamen het zeker terugvinden.

Maelfait vindt dat u in uw testament met alle scenario’s rekening moet houden. “Je kunt alleen sterven, maar je kunt ook samen met je echtgenoot sterven. Het testament moet volledig zijn, en je moet er rekening mee houden dat je vermogen wijzigt door de tijd. Diegene die je wilt begunstigen, kan ook voor jou overlijden. Je kunt in je testament ook voorwaarden opnemen en zo een stukje controle houden na je dood. Bepaalde clausules kunnen een besparing aan erfbelasting opleveren voor uw erfgenamen.”

6 Verhuizen naar het buitenland

“Sinds de erfrechtverordening van 2015 hebben we een handige tool die de erfenissen in Europa regelt. Fiscaal zijn de zaken echter nog niet geharmoniseerd en bepaalt elke lidstaat zijn erfbelastingsysteem. Dat vergt wat extra aandacht. Buiten Europa is het wel nog case per case te bestuderen, zowel fiscaal als op het gebied van de verdeling van de erfenis”, zegt Maelfait.

“Bij een verhuizing naar het buitenland moet je voorzichtig zijn voor de fiscale gevolgen”, vindt de advocate. “We bekijken alles met een binnenlandse bril. Bij het overlijden van een Belg met een eigen woning in Nederland bijvoorbeeld moet daarop twee keer belasting betaald worden: één keer in Nederland en één keer in België. Wat je in Nederland hebt betaald, kun je wel in mindering brengen voor de Belgische belastingen.”

7 Orde op zaken stellen

Sommige mensen houden alles heel secuur bij. Andere mensen communiceren heel open met hun kinderen over hun bankzaken. En nog andere mensen hebben het overzicht niet meer over hun kluwen van rekeningen, beleggingen en levensverzekeringen. Dan wordt het voor de erfgenamen moeilijk om binnen de vier maanden de aangifte van de nalatenschap te doen. “Maak het je erfgenamen gemakkelijk. Zorg dat alle informatie op één plek zit en dat ze die informatie gemakkelijk kunnen terugvinden. Het maakt mij niet uit of dat in een digitale kluis is zoals Izimi (de digitale kluis van de notarissen, nvdr) of in een ringmap in de kelder”, zegt Aydogan.

Aydogan maakt zich ook een beetje boos, omdat de fiscus alles weet over de nalatenschap. De Vlaamse Belastingdienst krijgt alle informatie van de banken en weet perfect hoe het vermogen van de overledene eruitziet, terwijl het voor de erfgenaam bijzonder moeilijk kan zijn die informatie te achterhalen. “En als je een fout maakt of iets vergeet, krijg je een boete.”

Ze krijgt bijval van Maelfait. “Mensen krijgen regelmatig boetes omdat de banken te laat zijn met hun fiscale lijst of iets vergeten zijn op die lijst. De Vlaamse Belastingdienst kan met een bankonderzoek ook kijken welke transacties op rekeningen gebeurd zijn in de jaren voor het overlijden. Zo’n onderzoek gebeurt meer en meer, en je moet zo maar een keer het balletje zijn dat ze uit de tomatensoep vissen. Als er kort voor het overlijden een grote som geld is afgehaald, betalen de erfgenamen erfbelasting op die som, tenzij ze hard kunnen maken dat het geld naar iemand anders is gegaan. Dat levert vaak discussies met de fiscus op.”

Vlaams minister van Financiën Matthias Diependaele (N-VA) heeft aangekondigd dat hij op termijn een vooraf ingevulde aangifte van de nalatenschap wil, maar hij wil er geen geld aan spenderen. “De olifant zal een muis baren”, vreest Aydogan.