2022 is ‘uitzonderlijk’ slecht jaar voor pensioenspaarfondsen

Dit jaar verliezen beleggers zowel met aandelen als met obligaties geld. De succesformule van gemengde fondsen, en dus ook van de populaire pensioenspaarfondsen, werkt dit jaar niet. Een gemiddeld verlies van ruim 17 procent sinds Nieuwjaar, luidt het verdict voor pensioenspaarders met een fonds.

“We zitten in een uitzonderlijke context”, zegt Johan Lema, de voorzitter van de Belgische fondsenfederatie Beama. Een uitzonderlijke context vergt uitzonderlijke maatregelen, zoals een onverwacht bijeengeroepen persconferentie over de prestaties van de Belgische fondsen in de eerste zes maanden van 2022. “There is no place to hide. Normaal zijn de prestaties van obligaties en aandelen niet aan elkaar gecorreleerd. Nu wel. Door de stijgende rente en de acties van de centrale banken staan zowel aandelen als obligaties onder druk.”

De bedrijven hebben het moeilijk door de energiecrisis en de nasleep van de coronacrisis. De beleggers dragen daar mee de gevolgen van. Johan Lema looft de Belgische beleggers als zijnde “matuur”. “De meeste fondsenbeleggers begrijpen dat dit een periode is waar we eventjes door moeten, en dat het geen goed idee is beleggingen nu te verkopen. Ze zien zelfs nog opportuniteiten. Dat in 2022 meer geld naar de in België publiek verdeelde fondsen is gevloeid dan eruit is gehaald, is daar het beste bewijs van.” De beleggers kochten in de eerste zes maanden van 2022 voor 6 miljard euro meer deelbewijzen van fondsen dan er verkocht werden.

Het is ook niet aan de fondsenindustrie voorbijgegaan dat de overheid geld zoekt en een belastinghervorming voorbereidt. De voorzitter van Beama roept beleidsmakers op “zeker nu” niet te sleutelen aan de belastingen voor beleggers. “We willen de boodschap geven dat een stabiele fiscale context heel belangrijk is voor beleggers. Wanneer onduidelijkheid wordt gecreëerd, zoals met de taks op effectenrekeningen, dan zien we daar onmiddellijk het effect van.”

Hou het simpel

De invoering van het zogenoemde duaal systeem van pensioensparen in 2018 vormde “een uitdaging” voor de sector. “Hoe meer keuze, hoe meer keuzestress”, meent Johan Lema. “De meeste pensioenspaarders waren tevreden van, of gewend aan, het oude systeem en hebben dus geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid om meer te storten.” De toegenomen complexiteit heeft niet geknaagd aan de populariteit van pensioensparen: 1,78 miljoen Belgen doet aan pensioensparen via een fonds, en bijna evenveel Belgen doet het via een verzekering. Maar zoals voor alle belastingen vraagt de sector aan de overheid: “Hou het simpel.”

Toen we bij de banken een rondvraag deden naar alternatieven voor het spaarboekje, kregen we verschillende keren te horen: “Vergeet ook het fiscaal aantrekkelijke pensioensparen niet.” Voor het inkomstenjaar 2022 kunnen spaarders tot 990 euro storten, wat recht geeft op een belastingvermindering van 30 procent of maximaal 297 euro. Wie tussen 990 en 1.270 euro stort, kan 25 procent daarvan terugkrijgen via de belastingen of maximaal 317,5 euro. Van die laatste mogelijkheid maakte in 2021 slechts een op de vier pensioenspaarders gebruik. Dat wil zeggen dat drie op de vier pensioenspaarders nog ruimte hebben om hun fiscale korf verder op te vullen.

Johan Lema heeft er wel begrip voor dat de overheid grote inspanningen heeft gedaan en nog steeds doet om onze economie overeind te houden, en dat gezocht wordt naar manieren om de begroting op orde te houden. Marc Van de Gucht, generaal-directeur van Beama, treedt zijn voorzitter bij: “We hopen dat de regering voldoende nadenkt over de gevolgen van eventuele belastingwijzigingen. Wij willen als sector altijd mee helpen nadenken. Maar we willen er ook op wijzen dat de pensioenspaarfondsen groen zijn, volgens de definitie van Europa. Als je werk wilt maken van een energietransitie en een vergroening van de economie, dan heb je het geld van de pensioenspaarders nodig. De overheid heeft met pensioenspaarfondsen een instrument om ervoor te zorgen dat het geld goed terechtkomt.”

Stel uitstap uit

Pensioensparen is zowat het ultieme sparen, want mensen kunnen tot hun 65ste niet aan hun geld. Ze kunnen tot hun 64ste storten mét een fiscaal voordeel. De laatste jaren zijn fiscaal de meest voordelige, want de fiscus komt al op de 60ste verjaardag van de pensioenspaarders langs om het deel voor Vadertje Staat op te eisen: 8 procent van het kapitaal. Beama wil met de persconferentie ook graag in herinnering brengen dat er geen verplicht uitstapmoment is bij pensioenspaarfondsen. “Pensioenspaarders kunnen een deel van of het volledige kapitaal laten staan tot de financiële markten zich hersteld hebben.”

In de eerste twee kwartalen van 2022 verloren de pensioenspaarfondsen gemiddeld 15 procent, volgens de statistieken van Beama, waarop enige vertraging zit. Volgens onze berekeningen bedraagt dat gemiddelde verlies al ruim 17 procent. De zogenoemde defensieve pensioenspaarfondsen doen het met een gemiddeld verlies van bijna 16 procent nauwelijks beter dan de meer dynamische pensioenspaarfondsen (18%). De defensieve pensioenspaarfondsen werden in het leven geroepen voor de meest voorzichtige pensioenspaarders en voor mensen die al wat dichter bij hun pensioen komen. Ze beleggen minder in aandelen en meer in obligaties.

De voorbije decennia konden de winsten op obligaties de verliezen op aandelen wat dempen. Als de rente daalt, dan stijgen de bestaande obligaties in de portefeuilles van beleggers in waarde. Bovendien strijken de beleggers ook rente op de obligaties op. Nu de rente stijgt, worden obligaties minder waard. Bovendien zitten in de portefeuilles van beleggers heel wat obligaties waarop de rente miniem of zelfs nul is. Omdat obligaties hun functie van stootkussen kwijt zijn, doen de defensieve pensioenspaarfondsen in 2022 niet wat ze beloofd hebben te doen, namelijk het pensioenkapitaal beter beschermen.

Er zijn ook nog pensioenspaarverzekeringen voor wie niets op het spel wil zetten. ING Life Star Plan bijvoorbeeld is volgens de infofiche “bestemd voor natuurlijke personen die in alle veiligheid en binnen een voordelig fiscaal kader geleidelijk een pensioenkapitaal willen opbouwen”. Sinds januari 2022 staat de gegarandeerde rentevoet op een symbolische 0,01 procent. Op de korte termijn wint de verzekering. Wie begin 2022 een premie stortte in het pensioenspaarfonds ING Star Fund, is daar nu al 15 procent van kwijt. Op de premies van tien jaar geleden boekte Star Fund wel gemiddeld 4,4 procent winst per jaar. Op de lange termijn wint het fonds dus.

Voor wie nu pas start met pensioensparen, is het een beetje als kiezen tussen de pest en cholera: gegarandeerd weinig rendement met levensverzekeringen of hoop op meer rendement zonder garanties met fondsen.