De mogelijkheden om aan familiale successieplanning te doen, en zo uw kinderen en uw partner te beschermen, zijn talrijk. Maar als de gezinssituatie afwijkt van het klassieke patroon, wordt alles nog complexer en is een goed doordachte aanpak cruciaal.
Ellk nieuw samengesteld gezin is uniek. Om een goede vermogensplanning uit te werken is het daarom belangrijk eerst uw specifieke wensen en noden te bepalen. Afhankelijk daarvan kunt u dan een oplossing op maat laten uitwerken.
Doel 1: Uw kinderen uit uw vorige relatie beschermen
De juridische en financiële bescherming van uw eigen kinderen is in een nieuw samengesteld gezin vaak een evenwichtsoefening. U wilt immers ook uw nieuwe partner niet benadelen.
De wetgever legt al een deel van de verdeling van de nalatenschap bij een overlijden vast via de reservataire erfdelen: uw eigen kinderen hebben altijd recht op minstens de helft. Wordt die wettelijke reserve toch geschonden via een testament, schenking of contract, dan kunnen uw kinderen een vordering tot inkorting instellen.
“Beslis je niet te trouwen met je nieuwe partner, dan beschikt die bij je overlijden niet over een wettelijk erfrecht”, waarschuwt Johan Adriaens, successieplanner en vermogensfiscalist bij Adriaens & Partners. “Je volledige nalatenschap gaat dan in principe rechtstreeks naar je kinderen. Ben je de enige eigenaar van de gezinswoning, dan kan je partner geen aanspraak maken op de goederen of het vruchtgebruik van die woning.”
In veel nieuw samengestelde gezinnen wordt gekozen voor wettelijk samenwonen. Dan heeft de partner automatisch het vruchtgebruik op de gezinswoning en de huisraad, ongeacht wie daarvan de eigenaar is. “Wil je dat jouw kinderen meteen volle eigenaar worden van jouw (deel van de) gezinswoning, dan kun je dat bepalen in je testament”, adviseert Adriaens. “Voor het overige heeft de langstlevende partner geen automatisch erfrecht. Wil je hem of haar toch meer nalaten, dan moet je dat regelen via het testament.”
Kiest u ervoor te trouwen met uw nieuwe partner, dan is een op maat uitgewerkte notariële huwelijksovereenkomst aan te raden. Partners van nieuw samengestelde gezinnen kiezen vaak voor een huwelijksstelsel met scheiding van goederen, zodat het eigen vermogen beschermd blijft voor de kinderen. Laat u adviseren door een notaris of successieplanner, zodat de gekozen oplossing past bij uw gezinssituatie en uw vermogen.
In het huwelijkscontract kunt u een valkeniersbeding laten opnemen. Daarmee doen echtgenoten afstand van het wettelijke vruchtgebruik dat ze normaal in elkaars nalatenschap zouden verkrijgen. “Die clausule beperkt de aanspraken van jouw echtgenoot of echtgenote tot bijvoorbeeld een tijdelijk recht van bewoning van de gezinswoning en van het gebruik van de inboedel”, stelt Johan Adriaens. U voorkomt zo ook dat uw kinderen uit een vorige relatie na uw overlijden terechtkomen in een mogelijk ongemakkelijke vruchtgebruik-blote-eigendom-verhouding met uw nieuwe partner.
Ook via een testament kunt u de erfaanspraken van uw nieuwe partner beperken tot diens wettelijke reserve in het geval van een huwelijk, waardoor het deel voor uw kinderen groter wordt. Die reserve bestaat uit minstens het vruchtgebruik van de helft van uw nalatenschap, met als minimum het vruchtgebruik op de gezinswoning en de inboedel.
‘Met de opname van een verblijvingsbeding in het huwelijkscontract bepaal je dat gemeenschappelijke goederen in principe volledig toekomen aan de langstlevende’
“Via een schenking kun je bij leven al een deel van je vermogen overdragen aan je kinderen”, adviseert Johan Adriaens. “Dat kan helpen om hun erfdeel te waarborgen en de verdeling van je nalatenschap te sturen. Een schenking kan gebeuren via een notariële akte, eventueel met voorbehoud van vruchtgebruik, zodat je het goed of de inkomsten ervan kunt blijven gebruiken. Gaat het om roerende goederen zoals geld, effecten of tastbare zaken als kunst, oldtimers en goud, dan is ook een bank- of handgift mogelijk.”
Doel 2: Uw nieuwe partner beschermen
Zoals gezegd hebben niet-getrouwden geen enkel automatisch erfrecht. Vindt u het belangrijk dat uw nieuwe partner goed beschermd is bij uw overlijden, dan kunt u wel een bescherming inbouwen via een testament of via een levensverzekering, waarin u uw partner als begunstigde aanwijst.
“Bij wettelijk samenwonen heeft de langstlevende partner wél automatisch het vruchtgebruik op de gezinswoning en op de huisraad, ongeacht wie daarvan de eigenaar is”, weet Johan Adriaens. “Wil je hem of haar meer nalaten, dan moet je dat opnieuw vastleggen in een testament.”
Wie beslist te trouwen en zijn partner wil beschermen, kiest vaak voor het wettelijk huwelijksstelsel (gemeenschap van aanwinsten), eventueel aangevuld met specifieke clausules om die bescherming te optimaliseren zonder dat de rechten van de kinderen volledig worden opzijgeschoven. Laat u hierover adviseren door een notaris of successieplanner.
De langstlevende echtgenoot heeft automatisch recht op minstens het vruchtgebruik van de helft van de nalatenschap, met als minimum het vruchtgebruik op de gezinswoning en de inboedel. U kunt die bescherming nog uitbreiden via een op maat uitgewerkte notariële huwelijksovereenkomst. U kunt daarin bijvoorbeeld een keuzebeding laten opnemen: dat geeft de langstlevende de mogelijkheid te kiezen welke goederen of welk deel van het vermogen hij of zij erft. “Een andere optie is de opname van een verblijvingsbeding in het huwelijkscontract”, zegt Johan Adriaens. “Daarmee bepaal je dat gemeenschappelijke goederen in principe volledig toekomen aan de langstlevende.”
“Wil je jouw partner buiten het huwelijk om bijkomend beschermen, dan kun je kiezen voor een beding van aanwas. Dat is een overeenkomst waarbij wordt afgesproken dat het aandeel van de een automatisch naar de ander overgaat bij een overlijden. Dat kan bijvoorbeeld gelden voor de gezinswoning of voor gezamenlijke spaartegoeden.”
Niet-getrouwden hebben geen enkel automatisch erfrecht. U kunt wel een bescherming inbouwen via een testament of via een levensverzekering, waarin u uw partner als begunstigde aanwijst.
Een beding van aanwas werkt buiten het erfrecht om: het goed gaat rechtstreeks naar de overblijvende partner en valt dus niet in de nalatenschap. Johan Adriaens: “Zo kunnen kinderen uit een vorige relatie geen aanspraak maken op dat specifieke goed. Beide partijen moeten wel ongeveer dezelfde leeftijd en gezondheid hebben, anders kan de fiscus deze constructie beschouwen als een schenking, met de bijbehorende belastingen. Maar je kunt je partner natuurlijk ook nu al beschermen via een schenking bij leven.”
Houd bij elk van deze mogelijkheden rekening met het feit dat de beschikkingsvrijheid niet onbeperkt is. U moet altijd rekening houden met de wettelijke reserve van uw kinderen.
Doel 3: De rechten van uw ex-partner inperken
In bepaalde gevallen heeft uw ex-partner na uw overlijden nog rechten op uw nalatenschap, bijvoorbeeld via het ouderlijk vruchtgenot op de erfdelen van uw gemeenschappelijke (minderjarige) kinderen. Dit betekent dat uw ex-partner de inkomsten uit het geërfde vermogen van de kinderen kan gebruiken tot zij meerderjarig zijn. “Wil je dat vermijden, dan kun je in een testament bepalen dat het ouderlijk vruchtgenot wordt vervangen door een bewindvoerder naar keuze, bijvoorbeeld een familielid of vertrouwenspersoon”, zegt Johan Adriaens.
Het is na een scheiding belangrijk eigendommen zo snel mogelijk te verdelen, zodat de ex-partner geen mede-eigendom behoudt.
Ook via huwelijksvoorwaarden of een finaal verrekenbeding bij een nieuw huwelijk kan worden voorkomen dat een ex-partner indirect meeprofiteert van het vermogen dat u na de scheiding opbouwt. Laat u hierover opnieuw adviseren door een notaris of successieplanner.
Lees ook wat de Vlaamse regering in de nabije toekomst wil veranderen aan de erf- en schenkbelasting.
