7 essentiële tips voor het regelen van erfenissen

Aan elk leven komt onvermijdelijk een einde. Bij het overlijden van een naaste komt veel verdriet kijken, maar er moet ook veel geregeld worden. Een goede voorbereiding is het halve werk.

Elk overlijden moet officieel worden vastgesteld door een dokter. Zodra het overlijdensattest is geschreven, kunnen de naasten het overlijden aangeven bij de burgerlijke stand van de gemeente waar het overlijden plaatsvond. Behalve het overlijdensattest moet de aangever ook de identiteitskaart van de overledene bij zich hebben, en eventueel ook het rijbewijs, het trouwboekje en een laatste wilsbeschikking.

De ambtenaar van de burgerlijke stand zal vervolgens een akte van overlijden opstellen, die wordt opgestuurd naar de gemeente waar de overledene woonde. U kunt een uittreksel of afschrift van de overlijdensakte vragen, waarmee u instellingen als banken en verzekeraars op de hoogte kunt brengen van het overlijden, maar ook energieleveranciers, de watermaatschappij, de pensioendienst, de ziekenfondsen, de belastingen enzovoort.

1. Waar moet u beginnen?

Op het stappenplan op de website van de federale overheid komt de bank voor de rest. Maar wat als u niet weet bij welke banken de overledene klant was? Dan neemt u het best meteen contact op met een notaris, want die kan u een heel eind op weg helpen. Het kan hoe dan ook nooit kwaad meteen naar de notaris te stappen.

“In het eerste gesprek zal de notaris een lijst geven van de documenten, akten en facturen die de erfgenamen moeten verzamelen”, zegt notaris Helena Verwimp, de woordvoerder van Notaris.be. De notaris kan voor u ook opzoeken in de database van het Centraal Aanspreekpunt (CAP) bij welke banken en verzekeraars in België de overledene rekeningen op zijn of haar naam had en welke financiële contracten, zoals hypothecaire leningen, er uitstaan.

“We vragen eerst aan de erfgenamen of ze bijvoorbeeld weten of er een levensverzekering is afgesloten en bij welke maatschappij. Als ze dat niet zeker weten, schrijft de notaris de verschillende verzekeraars aan”, zegt Helena Verwimp. “Soms zeggen erfgenamen: zoek maar alles op.”

De notaris kan in het kadaster de eigendommen opzoeken, in de Centrale voor Kredieten aan Particulieren (CKP) de consumenten- en/of hypothecaire kredieten, in het Centraal Register voor Testamenten (CRT) of er een testament is en in het Centraal Register van Huwelijksovereenkomsten (CRH) of er een huwelijkscontract is.

“Maar vaak is dat niet nodig. Bij een koppel weet de langstlevende partner welke rekeningen er zijn en hoe alles geregeld is. Bij het overlijden van een 80-plusser heeft vaak een van de kinderen al een volmacht op de rekeningen, om alle betalingen te regelen”, vervolgt de notaris.

Volgens Helena Verwimp duurt het doorgaans niet langer dan acht weken voor de notaris alles in kaart heeft gebracht. “Als er vastgoed of leningen in het buitenland in de nalatenschap zitten, duurt het meestal langer. We moeten dan onze collega’s in het buitenland aanspreken voor hulp.”

Tip voor wie het zijn erfgenamen gemakkelijk wil maken:

Bewaar de contactgegevens van de instellingen waarbij u klant bent op één plaats. De Federatie van het Notariaat biedt iedereen ook gratis een digitale kluis aan, Izimi, waarin u belangrijke documenten digitaal kunt bewaren. U beslist wie toegang krijgt tot Izimi tijdens uw leven en na uw overlijden. Een digitale of een fysieke kluis bij een bank is ook een optie, als u bereid bent de kosten te betalen.

2. Welke rekeningen worden geblokkeerd?

Zodra de bank op de hoogte is, moet ze alle rekeningen van de overledene blokkeren en kluizen verzegelen. Dat kan knap vervelend zijn voor de partner, maar het moet gebeuren, om de rechten van alle erfgenamen te beschermen. Soms zijn families uit elkaar gegroeid, maar zelfs wanneer de kinderen hun ouders al jaren niet meer gezien hebben, behouden ze het recht op hun wettelijke erfdeel van minstens de helft. Niet enkel de rekeningen op naam van de overledene, maar ook gemeenschappelijke rekeningen en zelfs rekeningen op naam van de langstlevende huwelijkspartner worden tijdelijk geblokkeerd. Bij samenwonende partners is dat laatste niet het geval.

Enkel wanneer de huwelijkspartner kan bewijzen dat het om eigen geld gaat, dat bijvoorbeeld afkomstig is van schenkingen of erfenissen of inkomsten van voor het huwelijk, wordt het uit de nalatenschap gehaald. Bij een huwelijk volgens het wettelijk stelsel, dus zonder huwelijkscontract, is alles wat het koppel heeft opgebouwd tijdens het huwelijk ‘gemeenschappelijk’. Helena Verwimp: “Het loon, het pensioen en alle andere vormen van inkomsten van een van beide partners komt dan de huwelijksgemeenschap toe.” De bank gaat uit van gemeenschap van goederen tot een huwelijkscontract de volledige of gedeeltelijke scheiding van goederen vastlegt.

“Het is hoe dan ook verstandig het geld van een schenking of een erfenis op een aparte rekening aan te houden”, meent Helena Verwimp. “Als het geld van een schenking of een erfenis vermengd wordt met geld op een bestaande rekening, wordt het moeilijk te bewijzen waar het vandaan komt.”

Tip voor mensen die een schenking of een erfenis krijgen:

Zorg voor voldoende bewijzen van de geldstromen. Zet het geld, indien mogelijk, op een aparte rekening of laat bij grote aankopen, van een onroerend goed bijvoorbeeld, beschrijven wie wat heeft betaald.

3. Kunnen nog betalingen gebeuren uit de nalatenschap?

Ziekenhuisfacturen en begrafeniskosten kunnen nog worden betaald met het geld van de geblokkeerde rekeningen. Ook de huur van de voormalige gemeenschappelijke woning kan nog twee maanden van de rekening gaan. “Met een attest van erfopvolging en het akkoord tussen alle erfgenamen over de verdeling van de gelden kunnen de rekeningen na een viertal weken weer vrijgegeven worden. De partner kan in de tussentijd de helft van de tegoeden, met een maximum van 5.000 euro, als een soort voorschot op de nalatenschap krijgen. Die som is meestal meer dan voldoende om de eerste weken na het overlijden rond te komen”, stelt Helena Verwimp gerust.

In bepaalde situaties is evenwel voorzichtigheid geboden. Helena Verwimp: “Wanneer iemand zelfmoord heeft gepleegd, adviseer ik de nalatenschap te aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving. Dan gaan we eerst na of er meer activa dan passiva in de nalatenschap zitten. We doen dan in het Staatsblad een oproep aan schuldeisers, om zich binnen een bepaalde periode kenbaar te maken. Bij een zelfmoord op het spoor bijvoorbeeld legt de spoorwegmaatschappij een claim op de nalatenschap, om de schade aan het spoor, de trein en dergelijke te verhalen. Door de boedelbeschrijving kunnen we vermijden dat de erfgenamen de schade van hun eigen geld moeten betalen.”

Mensen kunnen erfenissen ook weigeren, als ze weten dat er meer schulden dan bezittingen in de erfenis zitten. Soms weigeren mensen om emotionele redenen een erfenis, bijvoorbeeld omdat ze niets meer met de overledene te maken willen hebben.

Tip voor wie het zijn erfgenamen gemakkelijk wil maken:

Houd geen twintig rekeningen bij twintig banken aan. Niet alleen moeten al die banken verwittigd worden, ze rekenen ook allemaal dossierkosten voor nalatenschappen aan. Als er een bankenonderzoek moet worden uitgevoerd, lopen de kosten nog hoger op.

4. Zorg voor bewijzen van uitgaven

Het kan beangstigend aanvoelen niet meer aan uw eigen rekeningen te kunnen. Heeft het zin nog snel een stapel biljetten uit de muur te halen voor u het overlijden van uw partner aan de bank meldt? “De banken en de verzekeraars nemen een digitale foto van de stand van de rekeningen op de dag van het overlijden. De financiële instelling stuurt vervolgens een fiscale lijst of een overzicht van alle tegoeden op naam van de overledene en de huwelijkspartner naar de belastingdienst”, legt Helena Verwimp uit. Voor de belasting op de erfenis maakt het met andere woorden niets uit of u nog geld opneemt. U kunt die geldopname ook niet verborgen houden voor de andere erfgenamen.

Het is uiteraard niet de bedoeling dat vertrouwenspersonen de rekeningen van zorgbehoevende, stervende of overleden mensen leegplunderen. “Als een van de erfgenamen het gevoel heeft dat iemand met geld aan de haal is gegaan, kan die een bankenonderzoek vragen. Daarbij wordt teruggegaan in de tijd, om te kijken of er nog veel geld van de rekening is verdwenen. De kostprijs van zo’n onderzoek verschilt van bank tot bank, maar reken op minimaal 350 à 400 euro”, weet Helena Verwimp.

De notaris adviseert mensen die met een volmacht of een zorgvolmacht betalingen doen voor anderen, zorgvuldig te werk te gaan. “Zorg dat je alle facturen en rekeningen bijhoudt. Wees heel transparant, zodat er geen wantrouwen, twijfel of discussie kan ontstaan over wat met het geld is gebeurd”, zegt Helena Verwimp.

Tip voor mensen met een volmacht op andermans rekening:

Documenteer alle transacties en wees 100 procent transparant. Houd alle facturen en rekeningen bij, zodat er geen discussies ontstaan na het overlijden.

5. Rekeningen laten deblokkeren

“In een attest van erfopvolging staat wie de erfgenamen zijn en op welk breukdeel elke erfgenaam recht heeft”, zegt Helena Verwimp. Stel dat de overledene drie kinderen nalaat, dan is de noemer van de breuk drie. De kinderen hebben recht op gelijke delen, wat neerkomt op een derde van de erfenis voor elk van de erfgenamen. Wanneer een partner getrouwd is en drie kinderen nalaat, zal de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik erven op de nalatenschap en de kinderen een gelijk breukdeel in de blote eigendom. Voor een attest van erfopvolging kunnen mensen terecht in het registratiekantoor of online op MyMinfin. Het attest wordt gratis afgeleverd.

Er zijn situaties waarvoor de federale overheidsdienst Financiën geen attest van erfopvolging kan afleveren. Als er een testament is of de overledene getrouwd was met een huwelijkscontract, als een akte van schenking tussen echtgenoten is opgemaakt bij een notaris of als er handelingsonbekwame erfgenamen zoals minderjarigen bij betrokken zijn, moet u bij de notaris langsgaan voor een attest van erfopvolging. Daarvoor geldt sinds 1 januari een vast ereloon van 195 euro, als geen onroerende goederen in de nalatenschap zitten.

Met een attest van erfopvolging kunnen de erfgenamen samen naar de bank gaan, om het geld te laten deblokkeren. Voor de vrijgave is het akkoord van alle erfgenamen nodig. Zij kunnen dan beslissen het geld tijdelijk op de rekening te laten staan, zodat de langstlevende partner er gebruik van kan maken of ze kunnen het geld meteen in gelijke delen onder elkaar verdelen. Als er een kluis is, moet die worden geopend in het bijzijn van alle erfgenamen.

Tip voor wie het zijn erfgenamen gemakkelijk wil maken:

Als u vreest voor ruzie onder uw erfgenamen na uw overlijden, kunt u proberen tijdens uw leven een erfovereenkomst of een familiepact op te stellen met alle betrokkenen. Zo kunnen vooraf afspraken worden gemaakt om tot een faire verdeling te komen. Als dat niet lukt, kunt u nog altijd proberen de verdeling zo goed mogelijk in een testament te beschrijven.

6. Aangifte van de nalatenschap

“De aangifte van de nalatenschap moet binnen de vier maanden na het overlijden gebeuren. Daarom plannen we meestal drie of drieënhalve maand na het overlijden een tweede gesprek met de erfgenamen”, zegt Helena Verwimp. “In 80 à 90 procent van de gevallen levert de verdeling van de erfenis geen problemen op en kan die timing gemakkelijk gerespecteerd worden.”

Wat gebeurt er als de erfgenamen er niet samen uitkomen? Dan kan een van de erfgenamen naar de rechtbank stappen, om een verdeling te vragen. “Er wordt vervolgens een notaris aangesteld, als objectieve partij, om de inventaris op te maken, te luisteren naar wat betwist wordt en een voorstel tot verdeling te doen. Als een van de erfgenamen niet akkoord gaat met die verdeling, moet de rechtbank beslissen.”

De aangifte van de nalatenschap dient om de erfbelastingen of successierechten te betalen. Wanneer u de belastingaanslag ontvangt en hoeveel tijd u krijgt om de aanslag te betalen, verschilt voor Vlaanderen, Brussel en Wallonië.

Tip voor wie het zijn erfgenamen gemakkelijk wil maken:

Er bestaat ook zoiets als een successieverzekering. Op die manier kunt u ervoor zorgen dat voor uw erfgenamen een potje opzijstaat, waarmee zij minstens een deel van de erfbelastingen kunnen betalen, zonder dat ze bijvoorbeeld het ouderlijk huis hoeven te verkopen.

7. Wat hebt u nodig om onroerende goederen te verkopen?

Bij de federale overheidsdienst Financiën kunt u binnen de zes maanden na het overlijden gratis een akte van onroerende erfopvolging krijgen, om onroerende goederen die u hebt geërfd te ‘deblokkeren’ of te kunnen verkopen, op voorwaarde dat er geen testament of huwelijkscontract is. De periode om een akte af te leveren, neemt een maand in beslag. De aanvraag met alle nodige ondertekende documenten moet dus binnen de vijf maanden bij de federale overheidsdienst Financiën binnen zijn. Ook hier moet in sommige situaties de notaris optreden. Reken op 195 euro, plus 125 euro (plus btw) bijkomend ereloon voor de notaris per onroerend goed.

Als het niet lukt de akte van erfopvolging tijdig rond te krijgen, dan komen er ook belastingen bij kijken. Er is 240 euro hypothecaire retributie verschuldigd per kantoor Rechtszekerheid waar de akte zal worden overgeschreven en 50 euro registratierecht. Daar komt nog 100 euro bij voor rechten op geschriften.

Tip: Wees er op tijd bij.

Vraag zowel het attest van de erfopvolging (voor het deblokkeren van de rekeningen) als de akte van de erfopvolging (voor het deblokkeren van de onroerende goederen) zo snel mogelijk aan.

Erven en schenken: hierop moet u letten | Alles wat u moeten weten in ons dossier

Lees ook: