Duurzaam bouwen kan met baksteen en hout: de baksteen wacht een energietransitie

Baksteen staat te boek als het favoriete bouwmateriaal van de Belg. Maar blijft dat wel zo? Op basis van het productievolume in 2023 is die vraag zeker gerechtvaardigd.

In België zijn vorig jaar om en bij 2.172.000 ton bakstenen geproduceerd. Dat is een daling van 16 procent tegenover 2022, blijkt uit cijfers van de Belgische Baksteenfederatie. De daling manifesteert zich zowel bij de gevelstenen als bij de bakstenen voor binnenmuren, al zijn er wel positieve evoluties te noteren voor de slankere bakstenen. Betekent een dergelijke daling dat de voorkeur van de Belg voor baksteen taant?

Burt Nelissen, de CEO van Nelissen Steenfabrieken en de voorzitter van de Belgische Baksteenfederatie, ziet andere verklaringen. “De daling in de vraag zette eerst door in het buitenland, wat je ook merkt aan de exportcijfers van de Belgische fabrikanten. Die lagen vorig jaar 41 procent lager dan een jaar eerder. De Belgische markt is gevolgd, onder impuls van een dalend aantal bouwvergunningen voor zowel renovatie als nieuwbouw.” Volgens Statbel daalde zowel het aantal nieuwbouwvergunningen als het aantal renovatievergunningen met 7 procent. Daarnaast wijst Burt Nelissen op de impact van de gestegen bouwkosten op de appetijt om te bouwen of te verbouwen.

Slanke stenen

Boven op de materiaalprijzen maakte ook de sterke stijging van de hypotheekrentes het lenen voor renovatie of nieuwbouw aanzienlijk duurder. Het maakt dat de Belg minder bouwt of renoveert, maar de perceptie ten opzichte van baksteen is daardoor niet veranderd, stelt Nelissen: “Het blijft een traditioneel veelgevraagd product. Bovendien kunnen we troeven als duurzaamheid en circulariteit koppelen aan innovaties, zoals het inzetten op dematerialisatie via de eco-formaten. Dat zijn gevelstenen die smaller zijn: in plaats van 10 centimeter zijn ze slechts 7 centimeter diep. Daardoor gebruiken we minder grondstoffen en minder energie in de productie. Op de werf gaat de verwerking sneller en bovendien hebben die stenen troeven op het gebied van esthetiek en prijs. Onze N70/6,5 is bijvoorbeeld 7 centimeter diep, 24 centimeter lang en 6,5 centimeter hoog, en we weten dat je daardoor per vierkante meter minstens 10 procent minder bakstenen nodig hebt in vergelijking met een klassiek formaat.”

Met ‘duurzaamheid’ is het hoge woord gevallen. Uitdagers van baksteen als constructiemethode krijgen nochtans vaak net om die reden de wind in de zeilen. Zo is houtbouw al langer goed ingeburgerd in Noord-Europa, Oostenrijk en Duitsland, en krijgt het ook in België steeds meer voet aan de grond. “In België vertegenwoordigt houtbouw een marktaandeel van naar schatting 11 procent in nieuwbouw en 3 procent in renovatie”, zegt Chris De Roock, general manager van Wood.be, het kenniscentrum voor de hout- en meubelindustrie.

“We zien zeker nog groeimarge, want deze methode krijgt nog maar beperkt aandacht in de opleidingen architectuur of bouwkunde. Bovendien heeft hout voordelen, zoals een kortere bouwtijd, dankzij industriële prefabricatie.”

Houtbouw torste vroeger de reputatie duurder te zijn dan baksteen, maar ook dat is vervaagd, geeft De Roock aan. “Voor een juiste vergelijking moet je het volledige bouwproces in acht nemen. Sneller bouwen kan bijvoorbeeld betekenen dat je enkele maanden huurkosten uitspaart. Ook dat moet je meenemen in je budgettering.”

Net als de baksteenfederatie schuift Wood.be echter al snel duurzaamheid naar voren als het kenmerk waarmee houtbouw zich onderscheidt. “Hout is duurzaam en hernieuwbaar”, benadrukt Chris De Roock. “De Belg begrijpt intussen dat voor elke gekapte boom minstens een nieuwe geplant wordt, en bovendien is het een materiaal dat CO2 opslaat tijdens de groei. De CO2 blijft gecapteerd zolang het hout niet ontbindt of wordt verbrand. Ook bij bedrijven, ziekenhuizen of woon-zorgcentra wint hout aan populariteit, omdat ze nood hebben aan duurzame en circulaire oplossingen. Bij architecten en particuliere bouwheren zien we eveneens een kentering, al hoeft het geen zwart-witverhaal te zijn. Ook hybride bouwvormen, waarbij hout wordt gecombineerd met andere materialen, kennen succes.”

Waterstof

Wetend dat de Belg almaar meer belang zal gaan hechten aan duurzame oplossingen, profileert zowel hout als baksteen zich als een geschikte bouwmethode. Baksteen heeft naast zijn lange levensduur en circulariteit de uitdaging om vooral het productieproces, het bakken van de steen, energiezuiniger te maken. Nelissen Steenfabrieken bakt in tunnelovens op aardgas en mikt tegen 2030 op een totale CO2-reductie van 42 procent en op klimaatneutraliteit tegen 2050.

“De reductie komt niet enkel van de energietransitie, maar bijvoorbeeld ook van de introductie van de eco-formaten en van investeringen in warmterecuperatie”, legt Burt Nelissen uit. “Het aanpassen van de grondstoffenmix, om de CO2-uitstoot te verminderen tijdens het bakproces, is een volgende grote uitdaging, samen met de elektrificatie van machines en voor het opwarmen van de ovens.”

Het afstappen van aardgas als energiebron moet het sluitstuk worden, meent Nelissen. Daarvoor kijkt het Limburgse bedrijf in de richting van waterstof. “We onderzoeken daar de mogelijkheden”, klinkt het, “want de kostprijs en de hoeveelheid beschikbare groene waterstof maken het uitdagend. Het is echter een transitie die altijd de moeite waard is: voor de planeet, maar ook voor Nelissen zelf. Hiermee kunnen we op termijn verder groeien.”

“Ook wij geloven dat duurzaamheid tot groei leidt”, vult Chris De Roock aan. “Als je kijkt naar Europa, dan zie je hoe het New European Bauhaus-initiatief van de Europese Commissie het bouwen met biogebaseerde materialen, zoals hout, vanuit het beleid actief stimuleert. In de bouwshift richting 2050 kan hout een zeer belangrijke rol spelen.”

Renovatiegolf

Ook het rapport van de Belgische Baksteenfederatie vermeldt expliciet het momentum voor duurzame constructiemethoden. Op dit moment voldoet 85 procent van de woningen niet aan de energienormen. Om de klimaatdoelstellingen in 2050 te halen, moet het aantal renovaties verdrie- en tot verviervoudigen. Om een rol van betekenis te blijven spelen, zal elke fabrikant van bouwmaterialen zich zo goed mogelijk moeten inschrijven in die evolutie. Anders gezegd: als de Belg in 2050 nog steeds een baksteen in de maag heeft, dan is dat idealiter een CO2-neutrale baksteen.