Als u een schenking doet aan uw kinderen, wilt u er in principe zeker van zijn dat zij ieder evenveel krijgen. De globale erfovereenkomst of het familiaal pact is een handig instrument om in alle transparantie onevenwichtigheden te herstellen.
Charlotte is een alleenstaande moeder met drie kinderen. Als zelfstandige ondernemer heeft ze wat geld bij elkaar gespaard. Ze weet dat ze via schenkingen een deel van haar vermogen bij leven fiscaalvriendelijk kan doorsluizen naar haar nakomelingen. Ze vindt het daarbij belangrijk dat iedereen op dezelfde manier behandeld wordt en dus hetzelfde voorschot op zijn of haar erfdeel krijgt. Maar in de praktijk is dat niet altijd zo eenvoudig. Door de jaren ontstaan soms scheeftrekkingen die mogelijk pas veel later – vaak bij het overlijden van de schenker – aan het licht komen.
Charlottes jongste zoon Lars kocht zes jaar geleden een woning. Om hem financieel te ondersteunen, schonk ze hem 150.000 euro voor die aankoop. Haar oudste zoon, Lowie, bleef niet met lege handen achter. Charlotte schonk op hetzelfde ogenblik haar buitenverblijf in de Ardennen ter waarde van 150.000 euro aan hem, weliswaar met voorbehoud van vruchtgebruik. Beide schenkingen werden gedaan als voorschot op het erfdeel van haar beide zonen.
Het bedrag van die schenkingen was niet willekeurig gekozen. Dochter Lotte volgde 25 jaar voordien een dure pilotenopleiding in het buitenland. Kostprijs: 100.000 euro, die Charlotte integraal heeft betaald. En toen Lotte later trouwde met Laurent, betaalde haar mama het bruiloftsfeest: 50.000 euro. Totale prijskaartje: 150.000 euro.
Gelijk behandeld
Charlotte is ervan overtuigd dat ze haar drie kinderen gelijk heeft behandeld, maar dat is fiscaal niet het geval. “Als Charlottes nalatenschap na haar overlijden wordt verdeeld, wordt niet enkel rekening gehouden met de nog aanwezige goederen in de erfenis, maar ook met de op voorschot van erfdeel gedane schenkingen”, zegt Inge Veldeman, expert vermogensplanning bij Lemon Consult. “Alleen zo kan een gelijke verdeling over alle kinderen plaatsvinden, ook als zij al iets op voorhand hebben gekregen.”
Tegen welke waarde moeten de schenkingen dan worden ingebracht? “In principe telt de waarde op het moment van de schenking, geïndexeerd tot aan het overlijden”, weet Inge Veldeman. “Dat is de algemene waarderingsregel. Als de begiftigde op het moment van de schenking nog niet kan beschikken over de volle eigendom van het geschonken goed, geldt een uitzonderingsregel. Dat is bijvoorbeeld het geval bij een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik.”
Ongelijk verdeeld
Charlottes schenking aan Lars voor de aankoop van diens woning bedroeg zes jaar geleden 150.000 euro. De algemene waarderingsregel stelt dat de geïndexeerde waarde in de nalatenschap moet worden ingebracht wanneer Charlotte overlijdt. Laten we veronderstellen dat die waarde dan 180.000 euro zal bedragen.
De schenking van het tweede verblijf in de Ardennen aan Lowie gebeurde op hetzelfde moment, maar met voorbehoud van vruchtgebruik. Inge Veldeman: “Dat goed wordt volgens de uitzonderingsregel gewaardeerd op het moment dat de begiftigde er ten volle over kan beschikken, en dat is doorgaans bij het overlijden van de schenker.” Laten we aannemen dat de waarde van het buitenverblijf op het moment van overlijden van Charlotte is gestegen tot 200.000 euro.
En hoe worden de dure studie en het bruiloftsfeest van Lotte gewaardeerd? “De betaling van zulke kosten is juridisch bekeken geen schenking”, merkt Inge Veldeman op. “Ze hoeven dus niet te worden ingebracht.” Dat betekent dat er bij Charlottes overlijden geen rekening moet worden gehouden met de 150.000 euro die destijds aan Lotte werd toebedeeld.
Stel dat er bij haar overlijden nog 100.000 euro op de rekening van Charlotte staat. De te verdelen massa zal dan 480.000 euro bedragen: 100.000 euro spaargeld, plus 180.000 euro van de schenking aan Lars, plus 200.000 euro van de schenking aan Lowie. Daarvan heeft elk kind recht op een derde, ofwel 160.000 euro. De 100.000 euro die nog op Charlottes rekening staat, zal dus integraal toevallen aan Lotte. Bovendien moeten Lars en Lowie nog respectievelijk 20.000 en 40.000 euro aan hun zus betalen.
Nadat alle betrokkenen zich akkoord hebben verklaard met een familiaal pact, kunnen ze er niet meer op terugkomen.
De globale erfovereenkomst
Dat is niet de verdeling die Charlotte voor ogen had, want ze heeft de schenkingen aan Lars en Lowie net gedaan om hen te compenseren. Om die scheve situatie recht te trekken, kan Charlotte overwegen een globale erfovereenkomst of een familiaal pact af te sluiten. Dit is een overeenkomst tussen haar en haar kinderen. Zo’n globale erfovereenkomst houdt rekening met de gedane schenkingen, de schenkingen die bij het sluiten van de erfovereenkomst worden gedaan, de situatie van alle nabestaanden en voordelen die juridisch gezien geen schenkingen zijn.
Charlotte en haar drie kinderen kunnen dus overeenkomen dat de betaling van Lottes studie en bruiloftsfeest mee in rekening worden gebracht, samen met de aan Lars en Lowie gedane schenkingen, om het evenwicht te herstellen. De vermelde schenkingen hoeven dan als Charlotte overlijden niet meer te worden ingebracht in de nalatenschap. Ook het recht op een inkorting (een correctie bij de aantasting van het reservataire erfdeel) vervalt daardoor.
De inhoud van de globale erfovereenkomst wordt door de notaris vastgelegd in een authentieke akte. Die deelt vooraf het ontwerp mee aan alle betrokkenen en plant dan een informatievergadering. Op die vergadering licht de notaris het ontwerp toe aan de partijen. De ondertekening van de akte gebeurt ten vroegste één maand later.
Als alle betrokkenen eenmaal tot een afspraak zijn gekomen en zich daarmee akkoord hebben verklaard, kunnen ze er niet meer op terugkomen.
Andere mogelijkheden
“Andere voordelen die je enkel via een globale erfovereenkomst in rekening kunt brengen, zijn zogenoemde dienstengiften”, weet Inge Veldeman. “Denk aan de situatie waarin ouders vele uren hebben meegeholpen bij de bouw of de verbouwing van de woning van hun zoon of dochter, of waarin ze de kleinkinderen hebben opgevangen. Ook met de persoonlijke situatie van elk kind kan rekening worden gehouden. Een werkloze zoon die het financieel moeilijk heeft, kan een groter bedrag toebedeeld krijgen dan een dochter die een bloeiende zaak heeft en niets tekort komt.”
Stel dat Charlotte bij het sluiten van de globale erfovereenkomst over onvoldoende financiële middelen zou beschikken om een van haar kinderen te compenseren. Dat kind kan dan een schuldvordering toekennen. De last tot de betaling ervan kan dan worden opgelegd aan de andere kinderen die al eerder bepaalde goederen geschonken hebben gekregen, bepaalde voordelen hebben genoten of die toebedeeld krijgen via de globale erfovereenkomst.
