Hoe terecht is de slechte reputatie van farmabedrijven?

De grote farmabedrijven hebben de naam onethisch te werk te gaan. Hoe komen ze – terecht of onterecht – aan die slechte reputatie? En maken ze voldoende gebruik van de pandemie om hun blazoen op te poetsen?

De farmaceutische bedrijven AstraZeneca en Pfizer/BioNTech kregen de voorbije weken bakken kritiek over zich heen, na hun aankondiging dat ze minder vaccins aan de Europese Unie zouden leveren dan gepland. Sommige critici zagen daarin het bewijs dat de farmabedrijven er enkel op uit zijn hun zakken te vullen. Nochtans heeft AstraZeneca, net zoals Johnson & Johnson, beloofd geen winst te maken op het vaccin zolang de pandemie in alle hevigheid woedt.

“De meeste vaccins zullen worden verkocht tegen de kostprijs, of met een kleine winstmarge”, zegt Kasey Vosburg van Sustainalytics, een gespecialiseerde firma die data verzamelt over de ethiek van bedrijven. “Of de vaccinmakers veel of weinig marge hanteren, hangt voor een deel ook samen met hoeveel overheidssteun ze hebben gekregen voor de ontwikkeling van de vaccins. Buitensporig hoge prijzen voor vaccins tegen covid-19 heb ik nog niet gezien.”

“De ontwikkeling van een vaccin is heel risicovol”, vindt Eszter Vitorino Fuleky, senior responsible-investmentadviseur bij Kempen Capital Management. De strenge regelgeving vraagt grote investeringen. “Daarom streven bedrijven naar hoge marges en grote verkoopvolumes om de risico’s te compenseren. De vraag is natuurlijk hoeveel winst maatschappelijk verantwoord is, nu en in de toekomst. Het rendement op onderzoek en ontwikkeling is de voorbije tien jaar al gedaald.”

Excessen

Vitorino Fuleky merkt op dat de prijzen van medicijnen in Europa gemiddeld lager liggen dan in de Verenigde Staten. De Europese overheden hebben het gebruik van generische medicijnen aangemoedigd, wat druk zet op de prijzen. Ze waarschuwt wel voor de keerzijde: te veel druk op de prijzen kan een negatieve impact hebben op de kwaliteit en de beschikbaarheid van medicijnen.

“In landen waar de overheden onderhandelen met de farmabedrijven, kunnen de prijzen worden vastgelegd en gereguleerd”, zegt Vitorino Fuleky. “In landen zoals de Verenigde Staten zijn er verschillende private partijen die medicijnen terugbetalen en daarover apart onderhandelen. Er kunnen verkeerde beloningen sluipen in zo’n complex systeem met tussenpersonen. Zo kan het gebeuren dat een tussenpersoon niet het beste of het goedkoopste product voor de patiënt aanbiedt, maar het product met de hoogste verkoopcommissie.”

Volgens Vosburg zal verandering in de farmasector vooral worden gedreven door regelgeving en toezicht. “In de Verenigde Staten heeft Joe Biden de presidentsverkiezingen gewonnen met een programma waarin hij belooft de prijzen voor medicijnen op voorschrift terug te dringen.” Sustainalytics vraagt bedrijven transparant te zijn over de gemiddelde prijsstijging van de medicijnen in hun portefeuille en het product met de hoogste prijsstijging om excessen tegen te gaan. Hoe meer transparantie, hoe meer punten bedrijven scoren bij duurzame beleggers. Sustainalytics beoordeelt met een ESG Risk Rating de risico’s die bedrijven lopen en hoe ze die managen (zie tabel).

Nobel doel

“Farmabedrijven scoren vooral slecht op de S van ESG”, vindt Steven Desmyter, co-head of responsible investment bij Man Group. Het acroniem ESG wordt in het Angelsaksische wereldje van de vermogensbeheerders gebruikt om de verschillende facetten van maatschappelijk verantwoord beleggen weer te geven: S staat voor social of maatschappelijk, E staat voor environment of milieu en G voor governance of goed bestuur. “Vooral in de Verenigde Staten hebben excessieve medicijnenprijzen en de opiatencrisis schade toegebracht aan de reputatie van de sector. Big pharma zal grote inspanningen moeten doen om de bedrijfsethiek op te krikken.”

De farmabedrijven zijn nochtans bezig met een nobel doel. ‘Verzeker een goede gezondheid en promoot het welzijn voor alle leeftijden’ is een van de zeventien duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. De farmagroepen leveren met hun geneesmiddelen en behandelingen een belangrijke bijdrage aan de bestrijding van ziektes. Desmyter vindt dat ze beter dan andere sectoren zouden moeten scoren. Hij vindt dat regulatoren, management en beleggers te weinig hebben gedaan tegen twijfelachtige praktijken en belangenconflicten in de farmasector.

Open voor suggesties

“De uitdaging voor de farmasector zit niet in het wat, maar in het hoe”, zegt Vitorino Fuleky. “Gaan de bedrijven ethisch verantwoord om met de prijszetting, de veiligheid en de kwaliteit van producten, beïnvloeding van politici, marketing, verkoop, patenten en licenties? Ook de toegang tot medicijnen voor mensen met een laag inkomen is een belangrijk issue.” Vitorino Fuleky merkt dat bedrijven wel openstaan voor suggesties van beleggers. Zo gingen de vermogensbeheerders van Van Lanschot Kempen in 2020 constructieve gesprekken aan met Roche en Novo Nordisk. “Novo Nordisk heeft in 2020 een proactieve houding aangenomen bij het testen met antilichamen. Het heeft grote hoeveelheden handalcohol gratis weggegeven en de prijzen van insuline verlaagd, zodat mensen in financiële nood er nog altijd toegang toe hadden. Roche verhoogde de testcapaciteit door zijn recept voor lysisbufferoplossing te delen met overheidsinstellingen”, legt ze uit.