Gas dreigt deze winter schaars te worden

Krappe gasvoorraden duwen de prijzen in Europa naar recordniveaus. Zodra het kouder wordt, komt daar een stijgende vraag bovenop. Vooral het Verenigd Koninkrijk heeft een probleem.

De aardgasprijzen in het Verenigd Koninkrijk en op het Europese vasteland hebben recordhoogten bereikt als gevolg van de krappe bevoorrading. Er wordt gevreesd voor een zware economische klap voor de industrie en tekorten zodra het kouder wordt.

De prijzen voor onmiddellijke levering in het VK zijn halfweg september met 7 procent gestegen tot het drievoudige van het niveau aan het begin van het jaar. Dat leidt ook tot recordprijzen voor elektriciteit, aangezien gas essentieel is voor de elektriciteitsopwekking. In de rest van Europa zien we hetzelfde fenomeen.

Wat is de oorzaak van de gaskrapte, en wat betekent dat voor de gezinnen?

Waarom wordt gevreesd voor een krapte?

De bezorgdheid over een krappe bevoorrading begon met een lange, koude winter die de aardgasvoorraden deed leeglopen. Normaal worden die in de zomer weer aangevuld. Maar dat is in 2021 niet gebeurd in het tempo dat de handelaars graag hadden gezien. Rusland heeft minder gas naar Europa gestuurd, om redenen waarover heftig wordt gediscussieerd. Die variëren van de Russische behoefte om zijn eigen opslagcapaciteit bij te vullen, tot vermoedens dat Rusland druk probeert uit te oefenen op de Europese regeringen, om de start van de controversiële Nord Stream 2-gaspijpleiding goed te keuren.

Europa heeft de afgelopen jaren kolencentrales gesloten. Dat beperkt de mogelijkheid om op een andere brandstof over te schakelen wanneer de prijzen stijgen. Recordprijzen voor CO2-uitstootrechten hebben steenkool ook minder aantrekkelijk gemaakt.

Het Verenigd Koninkrijk en delen van het Europese vasteland zijn voor de opwekking van elektriciteit almaar meer afhankelijk van windturbines, maar de afgelopen weken was het windstil. Dat is grotendeels opgevangen door aardgas te gebruiken, waardoor de vraag is gestegen. “De blootstelling van de elektriciteitsmarkt aan de gasprijzen is toegenomen”, zegt James Huckstepp van S&P Global Platts Analytics.

Wie betaalt de rekening?

Iedereen, uiteindelijk. Maar de stijging van de aardgasfactuur is voor de consument niet altijd even duidelijk als de stijging van de benzineprijzen wanneer de olie duurder wordt. Grote industriële gebruikers daarentegen zullen snel de hogere energiekosten voelen, hoewel velen hun verwachte verbruik van tevoren hebben afgedekt (‘gehedged’) om de prijzen vast te zetten.

Veel gezinnen zullen er aanvankelijk weinig van merken, aangezien velen contracten met vaste prijzen hebben afgesloten. Maar de Britse toezichthouder Ofgem heeft het prijsplafond in augustus al met meer dan 12 procent verhoogd, om rekening te houden met de sterke stijging van de groothandelsprijzen. Als de gasprijzen in het Verenigd Koninkrijk de hele winter gelijk blijven of zelfs hoger gaan, zal Ofgem weinig andere keuze hebben dan het prijsplafond opnieuw te verhogen.

In Spanje, waar meer gezinnen variabele in plaats van vaste tarieven hebben, kondigde de regering vorige week plannen aan om ‘overwinsten’ van ongeveer 3 miljard euro terug te vorderen van nutsbedrijven. Madrid zegt die middelen te zullen gebruiken om de rekeningen te verlagen. Spanje snijdt ook tot het einde van het jaar 1,4 miljard euro aan consumentenbelastingen op elektriciteit weg.

Hoe groot is het probleem?

Het Verenigd Koninkrijk is meer blootgesteld dan de rest van Europa. Het land krijgt lof voor zijn sterke vermindering van de CO2-emissies in het afgelopen decennium, maar dat gebeurde niet alleen door de capaciteit voor hernieuwbare energie te verhogen, maar ook door steenkool te vervangen door aardgas.

Het VK hanteert ook een just-in-time-aanpak voor de gasvoorziening. Hoewel het meer binnenlandse productie heeft dan landen in de Europese Unie, heeft het veel minder opslagcapaciteit. De Britse regering zegt dat het land over diverse bronnen beschikt. Maar dat betekent dat ze voor de invoer moet concurreren op de wereldmarkt, met name voor vloeibaar aardgas (lng).

De vraag naar lng wordt steeds groter in Azië, waardoor die concurrentie toeneemt. Terwijl de leveringen via pijpleidingen vanuit Noorwegen naar het Verenigd Koninkrijk en de rest van Europa als betrouwbaar worden beschouwd, is het VK ook in toenemende mate afhankelijk van de levering via EU-pijpleidingen die verbonden zijn met Rusland.

Sommigen vrezen dat de Europeanen in geval van nood hun eigen leveringen voorrang zullen geven op de Britse behoeften. “Het is niet ondenkbaar dat we in het geval van een zeer koude winter een probleem kunnen hebben”, zegt Niall Trimble van het adviesbureau Energy Contract Company.

Lees verder onder de grafiek

Blijven de prijzen stijgen?

Niet noodzakelijk. Enkele fenomen kunnen de rally temperen. Een zachte winter op het noordelijk halfrond kan de markt al wat tot rust brengen. Een opleving van de windproductie zou ook helpen, waardoor de hoeveelheid gas die voor de opwekking van elektriciteit wordt gebruikt, afneemt.

Er wordt ook uitgekeken naar de goedkeuring door Duitsland van de Nord Stream 2-pijplijn uit Rusland. Sommigen betwijfelen hoeveel extra gas die pijpleiding dit jaar naar Europa zal brengen, maar een vertraging bij de opstart van de lijn kan de situatie alleen maar verergeren.

S&P Global Platts Analytics ziet maar één mogelijkheid om de krapte op de gasmarkten te verlichten: de overschakeling van gas op olie of andere vloeibare koolwaterstoffen, waar mogelijk. Maar dat zou slechter zijn voor het klimaat. De omschakeling van gas naar olie “begon eerder in Azië door de prijsstijging voor lng en de minder strenge emissieregelgeving”, aldus Huckstepp. “Maar het fenomeen is nu ook te zien in Europa.”

Risico’s op de lange termijn

Een paar jaar geleden werd gas nog gezien als een ‘brugbrandstof’ tussen fossiele brandstoffen en hernieuwbare energie. Maar het ligt almaar meer onder vuur van activisten en investeerders.

Onterecht, zegt de industrie. Aardgas veroorzaakt de helft minder CO2-uitstoot dan steenkool, en er wordt minder van gebruikt. Maar waarnemers merken ook op dat er zelfs in landen als het Verenigd Koninkrijk nog lang niet genoeg hernieuwbare capaciteit is om het licht te laten branden zonder gas als onderdeel van de energiemix.

“Het gasaanbod wordt beperkt doordat klimaatactivisten het over één kam scheren met steenkool en olie”, zegt Andy Calitz, een oud-topman van Royal Dutch Shell en secretaris-generaal van de International Gas Union. “Als dat zo doorgaat, zullen de gevolgen merkbaar zijn in ofwel onbetaalbare energieprijzen ofwel energieonzekerheid.”