Dossier Blackrock: de lobbymachine draait op volle toeren

Behalve een machtige aandeelhouder en adviseur is Blackrock ook een geoefend lobbyist. De vermogensbeheerder is er de jongste vijf jaar in geslaagd het gros van de Europese financiële regels te ontspringen.

Blackrocks lobbybudget in Brussel is de afgelopen jaren geëxplodeerd. In 2012 gaf de vermogensreus 150.000 euro uit aan lobbyactiviteiten, vorig jaar was dat anderhalf miljoen euro. De resultaten zijn navenant. Geen enkele andere financiële speler ging zo vaak bij de Europese Commissie op bezoek, blijkt uit de lobbyregisters. In 2015 had Blackrock liefst zeventien geregistreerde afspraken, in 2016 negen ( zie kader).

Die lobbyovermacht is ook Guillaume Prache opgevallen. “In 2017 had Blackrock verschillende afspraken met de Commissie”, stelt de algemeen directeur van Better Finance, de Europese consumentenorganisatie voor spaarders en beleggers, vast.”Wij zijn daarentegen, ondanks onze vragen, geen enkele keer ontvangen door Valdis Dombrovskis, de Europees commissaris verantwoordelijk voor de financiële diensten. En dat terwijl we de spaarders en beleggers in de hele Europese Unie vertegenwoordigen.”

Niet systemisch

Blackrocks grootste lobbyoverwinning in de EU is dat het niet de stempel van SIFI ( Systemically Important Financial Institution) heeft gekregen. Dat label is er voor spelers die groot genoeg zijn om een wereldwijde financiële instorting te veroorzaken. Na de crisis van 2008 wilden regelgevers zicht krijgen op dat type financiële instellingen. De Financial Stability Board (FSB) wees al snel dertig banken en negen verzekeraars aan. Het volgende doel waren de beleggingsfondsen. Blackrock heeft zich daar met hand en tand tegen verzet. Met succes: in 2015 besloot de FSB dat vermogensbeheerders geen SIFI’s zijn.

Daardoor is Blackrock onderworpen aan geen enkele vorm van wat men macroprudentieel toezicht noemt. Op microniveau, om individuele investeerders te beschermen, is er wel toezicht, maar niet op de impact van de Amerikaanse reus op de mondiale financiële stabiliteit. Blackrock is nochtans ruim twee keer groter dan ‘s werelds grootste westerse bank, JP Morgan, die 2500 miljard dollar beheert en waarvoor de regelgeving voor mondiaal systemische spelers wel geldt.

Ook het onvermogen om deftig toezicht te houden op het systeem van schaduwbankieren is een zegen voor Blackrock. De vermogensbeheerder beheert zoveel activa dat hij daarmee op die schaduwmarkten aardig wat bijverdient. Dat doet Blackrock onder andere door de aandelen en effecten die het aanhoudt, uit te lenen aan andere financiële spelers. Securities lending of effectenleningen heet dat in jargon. Vorig jaar alleen al verdiende Blackrock daar 600 miljoen dollar aan.

Dat is ook Guillaume Prache niet ontgaan. “Er komt heel weinig regelgeving door waar zij nadeel aan hebben”, zegt hij. Better Finance drong in 2012 bij de Europese marktregulator ESMA aan op betere regels rond effectenleningen. “Wij willen dat de netto-inkomsten van effectenleningen terugvloeien naar het fonds”, legt Prache uit. ESMA legde dat vast in een richtlijn. Blackrock rekent echter tot 40 procent kosten aan voor die effectenleningen. De overige 60 procent van de opbrengsten vloeit terug naar het fonds.

“We vragen ons af of Blackrock de ESMA-richtlijn volgt”, oppert Prache. “Het doet bovendien geen beroep op een externe uitleenagent. De winst verdeelt het intern, zo lijkt. Die 40 procent kosten dient om hun eigen uitleendienst te betalen”, zegt Prache. Hoe meer effecten Blackrock uitleent, hoe meer winst het voor eigen rekening maakt. “Zo gaat het er in werkelijkheid waarschijnlijk niet aan toe, aangezien de kosten voor effectenleningen meestal vaste kosten zijn”, aldus Prache. “We hebben ESMA al vaak gevraagd de hele fondsensector te controleren op het naleven van de richtlijn, tevergeefs.”

Europees experiment, Amerikaanse beheerder

De andere lobby-jackpot voor Blackrock is de invoering van een pan-Europees pensioenproduct. EU-commissaris Dombrovskis pleit voor grensoverschrijdend, of grenzeloos, pensioensparen in de EU. Naast vrij verkeer van kapitaal en goederen, is er dan ook vrij verkeer van werknemers en hun pensioenen. Voor het beheer van hun pensioenpot zullen EU-burgers niet langer aangewezen zijn op nationale fondsen, maar kunnen ze hun eigen beheerders uitkiezen. Daarmee wordt voor Blackrock zomaar een nieuwe markt van zo’n 1000 miljard euro opengetrokken.

De Commissie lanceerde een eerste proefproject met Resaver, een grensoverschrijdend pensioenfonds voor onderzoekers. Blackrock mag dat beheren. “Het feit dat Blackrock is gekozen om heel dat fonds te beheren, heeft veel Europese vermogensbeheerders verrast”, zegt Guillaume Prache. “Het is toch opmerkelijk dat het eerste experiment met zo’n pan-Europees pensioenfonds wordt toegewezen aan een Amerikaanse groep. Terwijl er genoeg grote Europese vermogensbeheerders zijn. Het is een teken van hoe efficiënt Blackrocks lobbywerk is.”

Wie lobby zegt, zegt vaak ook draaideurpolitiek. Het meest frappante voorbeeld met Blackrock komt uit het Verenigd Koninkrijk. De voormalige Britse minister van Financiën George Osborne stapte op na het brexitreferendum en kon meteen bij Blackrock aan de slag als consultant. Voor vier werkdagen per maand krijgt Osborne een jaarsalaris van 650.000 Britse pond.

Osborne was geen vreemde voor Blackrock. In 2016 ontving hij al een keer 34.000 pond om een speech te geven. Aanzienlijk meer dan de Britse ex-minister van Financiën Alistair Darling die slechts 12.000 pond kreeg voor zijn speech.

Meer regelgevers, minder regels

Na 2008 werden veel nieuwe financieel toezichthouders in het leven geroepen. Een van hun doelen was meer toezicht en regelgeving voor het systeem van schaduwbankieren, waarin een enorme hoeveelheid kredieten omgaat. Volgens de Europese Centrale Bank (ECB) gaat het in de EU om zo’n 40.000 miljard euro, goed voor 40 procent van de totale financiële sector en 272 procent van het bruto binnenlands product van de EU. Tussen 2010 en 2016 is die markt verdubbeld. Het is het speelveld van niet-gereguleerde instellingen als geldmarktfondsen, vermogensbeheerders en hefboomfondsen. Maar ook traditionele spelers, zoals banken en verzekeraars, begeven zich op die markten, vooral voor kortlopende financiering, onder andere door hun obligaties en aandelen uit te lenen in ruil voor goedkope financiering. De ECB maakt zich vooral zorgen omdat ze geen zicht heeft op de schuldhefboom die zich in dat systeem opbouwt, noch op welke partijen er met elkaar verweven zijn.

De voormalige Europees commissaris bevoegd voor de financieel toezicht, Michel Barnier, had grote ambities om die tak aan te pakken. Dat was zeer tegen de zin van Blackrock, dat in de jaren daarna een sterk pleidooi hield om de term schaduwbankieren om te dopen tot market based finance, als tegenhanger voor het traditionele Europese bank based finance.

De komst van de Britse EU-commissaris Jonathan Hill in 2014 was een zegen voor Blackrock. Hij nam die marktretoriek naadloos over en lanceerde het plan voor een Europese kapitaalmarktenunie. De idee was meer met de financiële sector samen te werken en meer krediet via de markten te laten verlopen. Sindsdien richt nieuwe financiële regelgeving zich vooral op banken en verzekeraars en laat ze grote vermogensbeheerders nagenoeg ongemoeid.

De Commissie-Juncker gaat nog een stapje verder met haar stokpaardje Better Regulation, wat velen interpreteren als minder regelgeving. Europees Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker is sinds zijn aantreden naarstig aan het werk om veel van de regels in het financieel toezicht terug te schroeven. Het is koren op Blackrocks molen, dat in zijn beleidsvisie trots Juncker citeert: “Doordat we luisteren, hebben we met de Commissie in onze eerste twee jaar honderd beleidsvoorstellen ingetrokken en 80 procent minder wetgevende initiatieven gelanceerd.” Veel van de regelgeving die na crisis is goedgekeurd, is zelfs nog niet volledig in werking getreden en toch schaft de Europese Commissie er al een deel van af.

Blackrock-CEO Larry Fink is in zijn mediaoptredens en interviews heel uitgesproken over pensioenen en kapitaalmarkten. “Pensioensystemen wereldwijd zijn er niet in geslaagd werknemers voor te bereiden op de toekomst”, zei hij vorig jaar in een speech voor Deutsche Börse. “Sinds de crisis zit Europa’s economisch potentieel klem. De versterking van kapitaalmarkten en pensioensystemen kan dat potentieel weer los krijgen.” De sterke nadruk van Europese beleidsmakers om financiering meer via kapitaalmarkten te laten verlopen en de pensioensystemen open te trekken, draagt duidelijk een Amerikaanse stempel.