De oorlogseconomie van IS

De terreurorganisatie Islamitische Staat (IS) beschikt over massa’s financiële middelen. Terrorisme-experts spreken over 2 miljard dollar. Waar komen die middelen vandaan?

Op 10 juni vond in de Noord-Iraakse stad Mosul de grootste bankroof van de moderne tijd plaats. De milities van de radicaal-islamitische terreurorganisatie Islamitische Staat (IS) hadden de stad ingenomen en beroofden het lokale kantoor van de Iraakse Nationale Bank. De buit: 500 miljoen Iraakse dinar, omgerekend 430 miljoen dollar of 308 miljoen euro. Met dat geld kan IS 60.000 strijders gedurende een jaar lang 600 dollar per maand betalen, zo twitterde de Britse islamkenner Eliot Higgins. IS zou momenteel zo’n 10.000 strijders tellen.

De bankbiljetten die bij de bankroof zijn buitgemaakt, vormen maar een deel van de middelen waar de terroristische organisatie over beschikt. Ze zou een vermogen van zo’n 2 miljard dollar beheren. Dat cijfer is niet uit de lucht gegrepen. Een door het Iraakse leger gevangengenomen, invloedrijk lid van IS vermeldde het bedrag tijdens een ondervraging.

Steun en wantrouwen uit de Golfstaten

En zoals het bij een terroristische multinational past, zijn de inkomstenbronnen zeer uiteenlopend. Een eerste geldstroom is de constante aanvoer van financiële middelen uit Golfstaten als Koeweit, Qatar, de Verenigde Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië. Tal van puissant rijke privépersonen met sympathie voor de strijd van IS steunen de beweging. Om dat te begrijpen, moeten we het bredere geopolitieke plaatje bekijken. De Islamitische Staat is een radicale afscheuring van de terreurorganisatie Al Qaeda. De leden van IS willen in het Midden-Oosten een kalifaat stichten dat de grenzen van de huidige staten overschrijdt en waar overal de strenge islamitische sharia-wet heerst. Momenteel heeft IS een kwart van Irak en een derde van Syrië in handen.

De machtspositie van IS verontrust veel landen in de regio en ver daarbuiten, maar een aantal staten zag de toenemende macht van de beweging tot voor kort niet als een probleem. Integendeel, de militaire acties van IS passen in een grotere machtsstrijd in de regio tussen de belangrijkste twee takken van de islam: de soennieten en de sjiieten. IS bestaat uit soennieten en krijgt in Irak ook de steun van de vele soennitische stammen. Ze strijden tegen sjiitische regeringen of regimes die door het sjiitische Iran worden gesteund, zoals de regering in Bagdad en de Syrische president Bashar al-Assad. Een overwinning van IS betekent dus ook dat het soortelijk gewicht van de soennitische moslims in de regio toeneemt.

Volgens Günter Meyer, de directeur van het Center for Research on the Arab World aan de universiteit van Mainz, komt de belangrijkste bron van inkomsten voor IS uit een aantal soennitische Golfstaten. Hij noemt inderdaad Qatar en Saoedi-Arabië, twee landen die hun machtpositie in de regio willen versterken. Die regeringen financierden volgens Meyer de rebellenbewegingen voor een lange tijd. “Maar Saoedische onderdanen maken nog altijd het grootste contingent van de IS-strijders uit. Wanneer ze zouden thuiskomen, zou dat een bedreiging zijn voor het huidige regime in Riyad”, zegt Meyer. Vandaar dat de Saoedische regering haar handen heeft weggetrokken van IS. Maar dat belet niet dat er vanuit de Golfstaten nog altijd privésponsoring is, aldus Meyer. IS gebruikt in de Arabische wereld ook sociale media om sponsors te winnen. De terroristische organisatie heeft met Al-Naba (‘Het nieuws’) zelfs een publicatie die donoren op de hoogte houdt van haar militaire successen.

Volgens Andrew Tabler, senior fellow aan het Washington Institute for Near East Policy, kunnen geldstromen naar IS moeilijk worden gecontroleerd. Dat wijt hij aan het weinig transparante bancaire systeem in Koeweit. Een rapport van het Amerikaanse Brookings Institution stelt dat Koeweit een draaischrijf is voor het witwassen van misdaadgeld en dat er via de financiële instellingen van de Golfstaat ook geld van en naar IS wordt doorgesluisd. “Er is voldoende bewijs dat Koeweitse donoren de rebellen hebben gesteund die zich in Syrië en Irak schuldig hebben gemaakt aan gruweldaden en die vroeger gelinkt waren aan Al Qaeda of andere terroristische groeperingen”, zo stelt het rapport.

Meer dan alleen olie-inkomsten

Naast die middelen van zogenaamde IS-mecenassen vormen de oliebronnen in het noorden van Syrië een belangrijke bron van inkomsten voor IS. De raffinaderijen die ze onder controle hebben, blijven olie exporteren naar Turkije. Een derde inkomstenbron is de smokkel en verkoop van eeuwenoude kunstwerken uit musea en archeologische sites. Sommige van de antieke kunstvoorwerpen zijn 8000 jaar oud. De verkoop ervan zou IS al 36 miljoen euro hebben opgebracht. IS neemt ook de methodes over die vroeger aan Al Qaeda gelinkte bendes in Noord-Afrika (Mali, Nigeria) hanteren: ontvoeringen waarbij hoge bedragen aan losgeld worden geëist.

Maar belangrijker dan die inkomsten uit olie, archeologische schatten en ontvoeringen is dat IS zich in Syië en Irak als een echte overheid begint te organiseren. Dat wil zeggen dat ze belastingen beginnen te heffen en zelfs bepaalde overheidsdiensten overnemen zoals watervoorziening en gezondheidszorg. De ideale manier om de lokale bevolking aan zich te binden. IS spiegelt zich aan organisaties als Hezbollah in Libanon en Hamas in Gaza die via liefdadigheid de nodige goodwill creëren.

In Raqqa in Noord-Syrië heeft IS de taken van de belastingadministratie overgenomen. Voorts zijn er Iraakse overheidsgebouwen die door IS worden aangeslagen en doorverkocht aan plaatselijke vermogende sympathisanten. Daarnaast zijn er vormen van georganiseerde afpersing en zware taksen die worden geheven op lokale bedrijven en zelfs grote bouwpromotoren in de regio.

Volgens Günter Meyer worden de meeste middelen niet gebruikt voor publieke dienstverlening, maar wel voor het betalen van de IS-strijders. Naar verluidt zouden zelfs al ‘oorlogspensioenen’ worden uitbetaald aan weduwen van leden van de terroristische organisatie. Meyer wijst er ook nog op dat het voor IS gemakkelijk is om “met de huidige financiële middelen hoogtechnologische wapens te kopen op de internationale markten”.