Ecocheques zijn met afschaffen bedreigd: wat kunt u er (voorlopig) nog mee?

2,3 miljoen Belgische werknemers krijgen vandaag ecocheques van hun werkgever. Federaal formateur Bart De Wever (N-VA) wil de cheques afschaffen. Nochtans werken ze volgens experts een duurzame gedragsveranderingen bij consumenten in de hand.

De ecocheques werden in 2009 in het leven geroepen als een alternatieve vorm van verloning. Ze hebben als doel de consumptie van ecologische en duurzame producten en diensten extra aan te moedigen. Anders dan het gewone loon zijn ze vrijgesteld van socialezekerheidsbijdragen en belastingen. Dat maakt ze financieel aantrekkelijk voor zowel werkgevers als werknemers.

In de supernota van federaal formateur Bart De Wever (N-VA), die onlangs uitlekte, stond het voorstel om de ecocheques af te schaffen. Daar waren twee belangrijke redenen voor. Om te beginnen krijgt niet elke werknemer ecocheques. Het is de werkgever, of de sector waarin die actief is, die daarover beslist. Het is ook de werkgever of de sector die het bedrag per cheque en het aantal stuks per medewerker bepaalt. De maximale waarde van zo’n cheque is beperkt tot 10 euro, en het totale bedrag mag per werknemer niet oplopen tot boven 250 euro per jaar. Vandaag krijgen 2,3 miljoen Belgen ecocheques. Dat betekent dat één op de twee werknemers uit de boot valt. Volgens De Wever en de onderhandelende partijen is er sprake van discriminatie. Al geldt dat ook voor veel andere extralegale voordelen die niet in het vizier komen.

Als de ecocheques zouden worden afgeschaft, betekent dat een financieel verlies voor die 2,3 miljoen werknemers. Om dat te compenseren, wil De Wever de waarde van de maaltijdcheques optrekken. “Niet dat de mensen die nu ecocheques krijgen dezelfde zijn als diegenen die maaltijdcheques krijgen, maar dat is een vervelend detail”, schreef Ewald Pironet daarover vorige week in Knack. Hij pleitte voor een brede aanpak van de fiscale koterijen, inclusief het afschaffen van alle extralegale voordelen.

Veel onduidelijkheid

De tweede reden waarom de regeringsonderhandelaars de ecocheques willen afvoeren, is dat niet voor iedereen duidelijk zou zijn wat je er precies mee kunt kopen. Welke producten en diensten in aanmerking komen, wordt bepaald door de Nationale Arbeidsraad. Er wordt voortdurend gekeken naar nieuwe invullingen, en de lijst wordt af en toe bijgewerkt. De laatste update dateert van maart 2023.

Op Myecocheques.be vinden consumenten alle details daarover. Maar de website is niet erg gebruiksvriendelijk. Er staan maar liefst zes verschillende lijsten op. De Nationale Arbeidsraad onderscheidt vier grote categorieën:

· Milieuvriendelijke producten en diensten: energievriendelijke elektro, producten en diensten met het Europese ecolabel en andere specifieke labels, oftewel alles wat er in het bijzonder op gericht is om water en energie te besparen.
· Duurzame mobiliteit en vrijetijdsbesteding, zoals fietsen, openbaar vervoer, autohuur zonder chauffeur, cursussen ecologisch rijden, ecotoerisme en duurzaam tuinieren.
· Hergebruik, recycling en afvalpreventie: tweedehandsproducten (met uitsluiting van apparaten met niet-elektrische motoren), producten die specifiek bestemd zijn voor hergebruik of compostering, gerecycleerde, composteerbare en biologisch afbreekbare producten, alle herstellingen van producten (ook weer van met apparaten met niet-elektrische motoren).
· Korte keten: land- en tuinbouwproducten die in de korte keten verkocht worden en een specifiek label dragen, alsook abonnementen en aansluitingen voor volkstuinen.

Ecocheques worden in principe in zowel kleine handelszaken als grote winkelketens aanvaard, maar handelaars zijn niet verplicht om ze als betaalmiddel te accepteren. De deelnemende winkeliers herkent u doorgaans aan een zelfklever met logo op hun winkelraam. Hou er rekening mee dat de geldigheidsduur van een ecocheque beperkt is tot twee jaar.

Milieuvriendelijker consumeren

Wat zouden de gevolgen zijn als de ecocheques zouden verdwijnen? Wim Marneffe, hoogleraar economie en beleidsmanagement aan de UHasselt, en zijn team peilden eind 2022 in een online-enquête naar het aankoopgedrag van zo’n 6.500 Belgen. 45 procent van de respondenten zegt de vervanging van een wasmachine of koelkast uit te stellen of zelfs te schrappen omdat ze geen ecocheques hebben. Consumenten die wél ecocheques hebben, kopen meer biologische voeding of kiezen een elektrotoestel met een hoger energielabel dan wat ze initieel voor ogen hadden. Acht op de tien respondenten zonder ecocheques geven aan dat ze milieuvriendelijker zouden consumeren als ze wel ecocheques zouden krijgen.
“Het zijn indrukwekkende cijfers die sterk pleiten voor het voortbestaan van de ecocheques”, stelt Wim Marneffe vast. “We kunnen van gamechangers voor een duurzame toekomst spreken.”

Energie vooruitbetalen

Marneffe rekende ook uit hoeveel energie kan worden bespaard met ecocheques. “Als alle Belgen met zulke cheques een energiezuinige droogkast aanschaffen, besparen ze samen jaarlijks 17 miljoen euro aan energiekosten”, stelt hij. “In eerste instantie ligt de aankoopprijs wel hoger, maar die investering verdien je op termijn terug. Een ecocheque kun je dus zien als een onrechtstreekse vooruitbetaling op je energiefactuur. Als elk Belgisch gezin ecocheques zou krijgen en daarmee een milieuvriendelijke droogkast koopt, kunnen we jaarlijks zelfs tot 50 miljoen euro besparen aan energie.”

Uit de studie blijkt ook dat ecocheques vooral een duwtje in de rug zijn voor mensen met een laag inkomen. Die doelgroep wijzigt zijn gedrag het snelst. Wim Marneffe: “Stel, je hebt 250 euro aan ecocheques en je wilt een nieuwe wasmachine kopen. Een doorsneetoestel kost 400 euro, terwijl je voor een milieuvriendelijk model 600 euro betaalt. Met ecocheques kun je dat gat dichtfietsen en een duurder maar groener toestel kopen dat je anders niet zou aanschaffen.”

Het onderzoek van UHasselt bevestigde dat er heel wat onwetendheid is over de ecocheques bij de consument. Als het betaalmiddel de regeringsonderhandelingen overleeft, is een betere communicatie hoe dan ook aan de orde.