Bio is niet voor iedereen: ’95 procent van de consumenten is niet bereid de hogere prijs te betalen’

Supermarkten zetten zwaar in op biologische producten, maar de consument wil niet altijd mee.

De Belgische consumenten besteedden vorig jaar 760 miljoen euro aan biologische producten, of 15 procent meer dan in 2017. Dat leert een studie van GfK Belgium in opdracht van het Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing (VLAM). De studie volgde 5000 Belgische gezinnen. De voorbije tien jaar spendeerden ze elk jaar gemiddeld 12 procent meer aan biologische producten.

De supermarkten rapporteren vergelijkbare cijfers. Bij Delhaize is de verkoop van biologische producten de jongste jaren gestegen met 10 procent per jaar, zegt een woordvoerder. Delhaize was naar eigen zeggen de eerste Belgische supermarkt die in de jaren tachtig biologische producten opnam in haar aanbod. Carrefour is aan een inhaalbeweging bezig en spreekt over een omzetgroei van 30 procent per jaar uit biologische producten in de afgelopen jaren, “wat ongeveer dubbel zo snel is als de markt”. Bij Colruyt volgt de verkoop van biologische producten de trend van de markt.

De klassieke supermarkt is nog altijd het belangrijkste verkoopkanaal voor biologische producten (36%), hoewel ze aan belang heeft ingeboet tegenover enkele jaren geleden. Daarna komen de gespecialiseerde kanalen (33%), waaronder de winkels van Bio-Planet. Die keten van Colruyt Group, die inzet op biologische producten, mikt op twee à drie winkelopeningen per jaar, maar geeft verder geen indicaties over de populariteit van bioproducten.

De harde discounters hebben slechts een aandeel van 10 procent in de verkoop van biologische producten. Zij hebben ook het kleinste aantal biologische producten in hun aanbod. Het assortiment in de hoevewinkels en op de boerenmarkten daarentegen bestaat voor een kwart uit biologische producten.

Hogere prijs

Ondanks de sterke groei bedraagt het marktaandeel van bio in de verse producten maar 3,9 procent. Bij welgestelde gezinnen met kinderen en jonge alleenstaanden ligt dat percentage op 5 procent. Biologische verse producten zijn gemiddeld een derde duurder dan andere producten, leert de studie, al zijn er grote verschillen. Bio-eieren zijn in ons land bijna dubbel zo duur als gewoon scharreleieren. De biologische variant van vleesvervangers is 16 procent duurder.

“95 procent van de consumenten is niet bereid die hogere prijs te betalen”, reageert Guido Van Huylenbroeck, een hoogleraar aan de UGent, die tien jaar geleden al de effecten van de biolandbouw op het milieu en de gezondheid heeft onderzocht.

De consumptie groeit vooral in Wallonië. Vlaanderen trappelt ter plaatse. Een mogelijke verklaring is dat Wallonië niet enkel het grootste deel van de consumptie, maar ook het grootste deel van de productie van bio voor zijn rekening neemt.

Vlaanderen telt 514 bioboerderijen, Wallonië minstens drie keer zoveel. In Vlaanderen is de omschakeling naar biologische teelt moeilijker, omdat er meer verstedelijkte gebieden zijn. “Bij biologische teelt is er minder opbrengst per hectare en heb je meer landbouwareaal nodig. Een landbouwbedrijf van 30 hectare dat wil omschakelen, heeft ongeveer 40 hectare extra nodig om dezelfde productie te kunnen afleveren”, legt Van Huylenbroeck uit. In Vlaanderen was eind 2018 minder dan 8000 hectare beschikbaar voor biologische landbouw, goed voor 1,3 procent van het landbouwareaal. In Wallonië valt 13 procent van de boerderijen onder het biolabel.

Drie jaar omschakelen

Professor Van Huylenbroeck vertelt er een anekdote over melkkoeien bij. De basisregel in de biosector is dat er slechts twee koeien per hectare mogen grazen. “De Oostenrijkse koeien lopen in de bergen en voldeden al aan de normen voor bio vooraleer die normen werden ingevoerd. Het is dus niet verwonderlijk dat het aandeel van de biolandbouw in Oostenrijk hoger is.”

Het duurt twee tot drie jaar vooraleer een landbouwer die omschakelt van conventionele naar biolandbouw, een biocertificaat krijgt voor zijn gronden. “Dat heeft vooral te maken met pesticiden en de manier van telen. Als je omschakelt, kun je je groenten de eerste jaren niet als bio verkopen, ook al hanteer je een andere manier van exploiteren”, weet Stefan Goethaert, die verantwoordelijk is voor de landbouwstrategie van Colruyt. De boeren hebben daar vaak een financiële ondersteuning voor nodig. Colruyt liet zich al enkele keren opmerken door investeringen. Omdat de vraag naar bioproducten in ons land groter is dan het aanbod, probeert de supermarktketen haar aanbod te verankeren.

Toen de eigenaars van Het Zilverleen een overnemer zochten, kocht de retailer die bioboerderij met 25 hectare biolandbouwgrond. “Voor ons was dat een logische stap”, zegt Goethaert. “Het grote voordeel is dat de landbouwer een gegarandeerde afzet heeft en dat wij kunnen inspelen op de behoefte van de consument, die op zoek is naar bioproducten. 70 procent van de productie van het Zilverleen wordt verkocht aan Colruyt en Bio-Planet.”

De aankoop sluit aan bij de nieuwe samenwerkingsmodellen in de landbouw en de agrovoedingssector die Colruyt in het verleden heeft opgezet, onder meer rond nieuwe appelsoorten en aardappelen. De retailer hielp het sociale tuinbouwbedrijf De Lochting een areaal van 20 hectare naar biologische landbouw om te schakelen. Sinds kort werkt de retailer ook samen met een varkenshouder en een vleesverwerker om een 100 procent biologisch Belgische varkensvleesketen aan te bieden. “Tegen de zomer bieden we producten van de eerste biovarkens uit die samenwerking aan”, belooft Goethaert.

Biomelk in de supermarkten

Ook andere supermarkten kijken naar manieren om het aanbod van bioproducten uit eigen land veilig te stellen. “Het is niet altijd mogelijk voldoende biologische producten in België te produceren om aan de vraag te kunnen voldoen”, zegt een woordvoerder van Carrefour. “Zo hebben we er vijf jaar over gedaan om de 100 procent Belgische biomelk te kunnen aanbieden die je vandaag in onze winkels vindt. We ondersteunen vijftig conventionele producenten in de conversie naar bio.”

Een ander initiatief van Carrefour is de melk van Wie is de Baas?! die sinds maart 2018 in de winkelrekken ligt. “De melkprijs zat enkele jaren geleden op een absoluut dieptepunt”, zegt Werner Lanneau, de woordvoerder van Wie is de Baas?! Vlaanderen. “De vergoeding van de producenten is niet alleen te laag, maar ook fluctuerend en onzeker. Daarom willen we met dit concept elke producent correct betalen.”

In ons land werkt Wie is de baas?! samen met de coöperatieve Coferme, uit de regio van Chimay, en met Inex uit Bavegem voor de verwerking. De prijs is vastgelegd na een bevraging van de consument. 5300 consumenten legden de kenmerken en de prijs van de halfvolle melk vast. Werner Lanneau: “De consumenten stemden voor weidemelk, waarbij de koeien minstens vier maanden per jaar op de weide grazen, en voor voeder dat is verrijkt om Omega3 te bevorderen en vrij is van genetisch gemodificeerde organismen.” De consumenten wilden 13 cent per liter meer betalen dan de allergoedkoopste melk in de handel. “Ze willen een zo lekker en verantwoord mogelijk product. Het is geen bio, maar er zitten wel veel elementen ervan in”, zegt Lanneau.

Delhaize werkt samen met de coöperatieve Biomilk.be, die een selectie van zuivelproducten aanbiedt op basis van 100 procent Belgische en biologische melk van 46 melkboerderijen. “Tijdens rondetafelgesprekken met klanten kreeg Delhaize de bevestiging dat de consumenten niet enkel een ruim aanbod bioproducten willen, maar ook de lokale landbouwers willen steunen”, zegt een woordvoerder. “Biomilk.be was op zoek naar een stabiele partner die zich op lange termijn zowel voor het afzetvolume als voor de prijs kon engageren.”

Te weinig onderzoek

Kurt Sannen, de voorzitter van Bioforum Vlaanderen en zelf bioboer, juicht zulke initiatieven toe. “Elk initiatief dat zorgt voor meer duurzaamheid in de landbouw is belangrijk. De korte keten is daar een onderdeel van. Er zijn nog heel wat andere aspecten zoals de manier van produceren, het sluiten van de kringloop en een eerlijke prijs voor de boer. Met bio proberen we te werken aan alle aspecten van duurzaamheid.”

Professor Van Huylenbroeck plaatst een kritische kanttekening. “Biologische landbouw is niet per se duurzaam. Er worden veel minder pesticiden en minder organische meststoffen gebruikt, maar het grondgebruik, de productieverliezen en het intensieve gebruik van machines om onkruid te wieden doen de balans soms de andere kant uitslaan. Die afweging is niet eenvoudig.” Biologisch staat ook niet gelijk aan lokaal. “België moet veel biologische producten invoeren”, weet Van Huylenbroeck. “Voor bioproducten is België netto een importeur.”

Kurt Sannen vindt dat er aan de universiteiten te weinig onderzoek wordt gedaan naar biologische landbouw. “Er worden wel middelen vrijgemaakt voor bio-onderzoek, maar het is schrijnend dat we in Vlaanderen geen enkele hoogleraar biologische landbouw of agro-ecologie hebben. In Wallonië, Frankrijk, Nederland en Duitsland is dat wel het geval. En dat terwijl er zo veel belangrijke toekomstkansen voor alle boeren zijn.”